سرویس خبری ایران من: در آستانه دیداری سرنوشت‌ساز میان رهبران چین و آمریکا، جهان شاهد تغییری شگرف در موازنه قدرت است. این دیدار که در سایه پیروزی ترامپ در انتخابات آمریکا برگزار می‌شود، می‌تواند نقطه عطفی در روابط دو ابرقدرت باشد.

 نبرد ایدئولوژی‌ها

کشمکش بایدن و شی‌جین‌پینگ، رهبر چین، بر سر نظم جهانی سابقه‌ای طولانی دارد. بایدن که پیش‌تر شی را «دیکتاتور» خوانده بود، بر این باور است که پاسداری از دموکراسی «چالش سرنوشت‌ساز دوران ما» است. در مقابل، شی آمریکا را «سرچشمه بی‌ثباتی جهان» می‌داند و نسبت به خطر اندیشه‌های لیبرال غربی هشدار می‌دهد.

حال که این دو رهبر احتمالاً برای واپسین بار در مقام خود روز شنبه در پرو دیدار می‌کنند، به نظر می‌رسد افق دید بایدن رو به تاریکی می‌رود. رئیس‌جمهور آمریکا پس از پیروزی دوباره ترامپ در انتخابات، با اقتداری خدشه‌دار شده صحنه جهانی را ترک خواهد کرد.

 چالش‌های پیش رو

در سوی دیگر میدان، شی که از زمان مائو تاکنون مقتدرترین رهبر چین به شمار می‌رود، بدون محدودیت زمانی و در میان حلقه‌ای از یاران وفادارش، همچنان بر مسند قدرت تکیه زده است. او مشکلات اقتصادی چین را به گردن سیاست‌های مهار آمریکا می‌اندازد و دامنه نفوذ پکن را در سراسر جهان گسترش داده است – حتی در مناطقی که آمریکا آن را حیاط خلوت خود می‌پندارد.

این در حالی است که شی اوایل سفرش به پرو، با افتتاح بندری عمیق به ارزش ۳.۵ میلیارد دلار که با سرمایه چین ساخته شده، نشان داد که پکن تا کجا پیش آمده است.

کاخ سفید می‌گوید بایدن قصد دارد در حاشیه نشست همکاری‌های اقتصادی آسیا-پاسیفیک در پرو، شی را به چالش بکشد؛ از حملات سایبری چین گرفته تا نقض حقوق بشر و تهدید تایوان. اما شی که از موعظه‌های غرب به ستوه آمده، بعید است گوش شنوایی برای این حرف‌ها داشته باشد و چه بسا تفاوت جایگاه سیاسی کنونی‌شان را مُهر تأییدی بر درستی راه خود بداند.

استیو تسانگ، مدیر مؤسسه چین در دانشگاه SOAS لندن می‌گوید: «بی‌گمان شی در خلوت خود از شکست دموکرات‌ها در آمریکا به شادمانی نشسته و آن را نشانه برتری نظام چین می‌داند. او احتمالاً در دیدار با بایدن فقط ظاهر را حفظ خواهد کرد و مطمئناً کوچک‌ترین امتیازی نخواهد داد.»

سیاست بایدن در قبال چین – که بر پایه رقابت بدون درگیری و همراه کردن دموکراسی‌های همسو برای مهار پکن بنا شده – اکنون در هاله‌ای از ابهام فرو رفته است. به احتمال زیاد شی بار دیگر تکرار خواهد کرد که جهان برای هر دو ابرقدرت جا دارد و باید راه همزیستی را پیدا کنند – پیامی که بیشتر برای ترامپ است که وعده اعمال تعرفه‌های سنگین بر چین را داده است.

شین چیانگ، معاون مرکز مطالعات آمریکا در دانشگاه فودان شانگهای می‌گوید: «چینی‌ها خوب می‌دانند که با آمدن ترامپ، بسیاری از وعده‌ها و سیاست‌های بایدن نقش بر آب خواهد شد.» به گفته او، سیاست خارجی آمریکا با هر تغییر دولت، مثل نان روی تابه این‌رو و آن‌رو می‌شود.

با به قدرت رسیدن ترامپ، روابط دو کشور می‌تواند متشنج‌تر شود. گزینه‌های او برای پست‌های کلیدی کابینه – از جمله مایکل والتز برای مشاور امنیت ملی و مارکو روبیو برای وزارت خارجه – کسانی هستند که سال‌ها در اندیشه فشار بر پکن و تغییر رفتار این کشور بوده‌اند.

 نفوذ فزاینده چین در آمریکای لاتین

یون سان، مدیر برنامه چین در مرکز استیمسون واشنگتن می‌گوید: «در دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ، چینی‌ها او و دموکراسی آمریکایی را به سخره می‌گرفتند، اما این بار قضیه برایشان کاملاً جدی است.»

تنش میان دو ابرقدرت به جایی رسیده که نگرانی‌ها از بروز جنگ یا بحران اقتصادی را برانگیخته است. در این میان، شی می‌کوشد نشان دهد که برای حفظ صلح با آمریکا و ثبات جهانی، سنگ تمام گذاشته است.

درست است که بایدن بسیاری از سیاست‌های سختگیرانه دوران ترامپ را ادامه داد، اما چاشنی دیپلماسی را هم به آن افزود. همین رویکرد کمک کرد تا رقابت در عرصه‌های نظامی، فناوری، تجارت و فضا به درگیری نینجامد. با این حال، تنش‌ها همچنان پابرجاست: همین هفته، واشنگتن پکن را به راه‌اندازی کارزار گسترده هک علیه شرکت‌های مخابراتی آمریکا متهم کرد – ادعایی که چین آن را جنگ روانی خواند.

حال این پرسش مطرح است که آیا ترامپ در پی روابطی باثبات با شی خواهد بود یا خیر. ادعاهای چین در دریای جنوبی، مسئله تایوان و حمایت پکن از مسکو، روابط دو کشور را به میدان مینی تبدیل کرده که هر لحظه می‌تواند جهان را به کام بحران بکشد.

سفر شی به آمریکای جنوبی – که برزیل را نیز در بر می‌گیرد – فرصتی است تا چین خود را در برابر رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی ترامپ، به عنوان نیرویی ثبات‌بخش معرفی کند. شاید هیچ جا به اندازه آمریکای جنوبی برای نمایش قدرت چین مناسب نباشد؛ منطقه‌ای که از دیرباز حیاط خلوت آمریکا به شمار می‌رفته است.

در دهه گذشته، چین با جدیت تمام در پی نفوذ در پرو بوده و سرانجام در سال ۲۰۱۴ جای آمریکا را به عنوان شریک نخست تجاری این کشور گرفت. به گفته مقامات چینی، پرو که جمعیت چشمگیری از چینی‌تبارها را در خود جای داده، پس از برزیل، بزرگترین مقصد سرمایه‌گذاری چین در آمریکای لاتین است. تیرماه امسال برای نخستین بار یک دسته نظامی چینی در کنار نیروهای آمریکای جنوبی در رژه روز استقلال پرو شرکت کرد.

شی روز پنجشنبه در دیدار با دینا بولوارته، رئیس‌جمهور پرو، با اشاره به اینکه این سومین دیدارشان در یک سال است، گفت: «چین پیوندهای دیرینه خود با پرو را ارج می‌نهد.» او در این دیدار با لحنی شاعرانه از پیوندهای کهن میان تمدن‌های اینکا و چین باستان سخن گفت.

پس از آن، دو رهبر در مراسمی نمادین، بندر تازه‌تأسیس چانکای را که با سرمایه چین ساخته شده، افتتاح کردند. این بندر که ۶۴ کیلومتر شمال لیما قرار دارد، در تصاویر پهپادی پخش شده از مراسم مجازی افتتاح، با جرثقیل‌های غول‌پیکر آبی‌رنگش که نشان بزرگترین شرکت کشتیرانی دولتی چین را بر خود دارند، خودنمایی می‌کرد. شی همچنین از پایگاه هوایی کالائو در لیما بازدید کرد.

نزدیکی روزافزون چین به پرو، نشان‌دهنده راهبرد پکن در جلب کشورهای کوچک‌تر است؛ به‌ویژه آنهایی که احساس می‌کنند غرب به آنها پشت کرده است. اما این نفوذ فزاینده چین در پرو نگرانی‌هایی را برانگیخته است. سایه سنگین اتهام فساد بر سر چندین قرارداد شرکت‌های چینی سنگینی می‌کند. واشنگتن نیز هشدار داده که بندر چانکای می‌تواند روزی به پایگاهی برای ناوگان جنگی چین تبدیل شود و امنیت آمریکا را تهدید کند.

سال گذشته، ژنرال لورا جی. ریچاردسون، از فرماندهان پیشین ارتش آمریکا، با لحنی هشدارآمیز گفت چین با سرمایه‌گذاری در آمریکای جنوبی «درست بیخ گوش ما» نشسته است. او به سرمایه‌گذاری‌های گسترده چین در زیرساخت‌های مخابراتی، شبکه راه‌آهن و تأسیسات فضایی اشاره کرد.

ریچاردسون با استفاده از اصطلاحی ورزشی هشدار داد: «آنها به خط بیست یاردی سرزمین ما رسیده‌اند» – کنایه از اینکه چین به مرزهای حیاتی آمریکا نزدیک شده است.