سرویس خبری ایران من: در شرایطی که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، با صدور قطعنامه‌ای جدید علیه ایران، مسیر تازه‌ای از تقابل را آغاز کرده است، بررسی ابعاد این تحول و پیامدهای آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این قطعنامه که با پیش‌نویس تروئیکای اروپایی و آمریکا تهیه شده، علی‌رغم همکاری‌های اخیر ایران با آژانس و پذیرش برخی پیشنهادات گروسی، نشان‌دهنده رویکرد مبتنی بر فشار غرب است. نکته قابل تأمل اینجاست که این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که مقامات ایرانی صراحتاً نسبت به پیامدهای فعالسازی مکانیزم ماشه، از جمله احتمال خروج از NPT هشدار داده‌اند.
قطعنامه جدید شورای حکام و پیامدهای آن
شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در واپسین ساعات روز پنجشنبه ۱ آذرماه ۱۴۰۳، با صدور قطعنامه‌ای ضدایرانی که پیش‌نویس آن را تروئیکای اروپایی به همراه آمریکا پیش‌تر آماده کرده بودند، مسیر همکاری‌های میان آژانس و ایران و همچنین چشم‌انداز مذاکرات و رایزنی‌ها بر سر برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را وارد مرحله جدیدی کردند.
دولت‌های غربی شورای حکام در حالی با صدور این قطعنامه، حرکت به سمت فعالسازی مکانیزم ماشه را آغاز کرده‌اند، که دولت چهاردهم در طی ماه‌های اخیر با عقب‌نشینی در برابر فشارها و ادعاهای بی‌پایه اروپایی‌ها، آنان را در ادامه این سیاست تحریک کردند.
عقب‌نشینی و پیامدهای آن
در همین زمینه کمالوندی از قبول پیشنهاد گروسی برای توقف ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای ۶۰ درصد در سفر اخیر خود به ایران خبر داد و در این زمینه عنوان داشت: مدیرکل آژانس پیشنهاد دادند که موقتا ذخایر ۶۰ درصد بالا برده نشود تا فضائی برای تعامل ایجاد شود البته این مسئله به شکلی نبود که غنی‌سازی در سطوح مختلف از جمله ۶۰ درصد متوقف شود. موضوعی که ما آن را با شرط و شروطی پذیرفتیم.
این موضوع نشانگر این است که گرچه ایران پیشنهاد گروسی را با حسن نیت پذیرفت ولی دبیرکل آژانس در برابر این حسن نیت، همت و تلاش لازم را برای پاسخ مثبت به این رویکرد تعاملی ایران و متوقف‌سازی فشار طرفین غربی در شورای حکام مصروف نداشت.
در مهم‌ترین بند قطعنامه شامگاه پنجشنبه، تروئیکای اروپایی و آمریکا علاوه بر تکرار خواسته‌های فراپادمانی پیشین، از مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواسته‌اند تا یک ارزیابی جامع و بهروز در مورد ادعای حضور یا استفاده احتمالی از مواد هسته‌ای اعلام نشده در ارتباط با مسائل باقی‌مانده و همچنین گزارش کامل درباره همکاری ایران با آژانس، برای بررسی در نشست اسفندماه ۱۴۰۳ شورای حکام یا حداکثر تا بهار ۱۴۰۴ تهیه کند. این اقدام را می‌توان اولین گام غربی‌ها برای فعالسازی مکانیزم ماشه ارزیابی کرد.
هشدارهای کیهان و تحلیل اوضاع
کیهان پیش از این در گزارش‌های تیتر یک خود در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه، با عنوان‌های «با دشمنان مدارا جواب داد اروپا تحریم‌ها را بیشتر کرد!» و «با دور زدن قانون مجلس به اروپا برای تحریم‌ها پاداش ندهید!» با توصیه دولت به عدم عقب‌نشینی در برابر خواسته‌های غرب و با هشدار به اینکه این عقب‌نشینی‌ها، غربی‌ها را از توطئه و صدور قطعنامه باز نخواهد داشت، از نتایج این رویکرد آگاه ساخته بود.
در همین زمینه در گزارش روز پنجشنبه یکم آذر کیهان عنوان کرده بودیم: «گرچه این تصمیم کشورمان، با هدف حسن نیت و کاهش تنش‌های موجود میان ایران و آژانس و همچنین جلوگیری از زمینه‌سازی برای صدور قطعنامه‌ای جدید در شورای حکام صورت گرفت ولی با توجه به مسیر طی شده تاکنون، آینده به وضوح نشان خواهد داد که این عقب‌نشینی و پاداش به اروپا، نه‌تنها منجر به دستاورد ملموسی در مسیر مذاکرات هسته‌ای و حل و فصل مسائل مربوط به برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران نمی‌شود، که با ارسال پالس ضعف زمینه را برای تشدید فشارها بیشتر خواهد کرد. گمانه‌زنی‌ها در همین زمینه حاکی از این است که این اقدام نه‌تنها تاثیری بر روند خصمانه اروپایی‌ها نداشته است که تصویب قطعنامه علیه ایران در شورای حکام دور از انتظار نبوده و حرکت اروپایی‌ها به سمت فعال کردن مکانیزم ماشه (اسنپ‌بک) قریب‌الوقوع است.»
تحلیل رویکرد اروپا و راهکارهای پیش رو
رویکرد دشمنانه‌ای که اروپایی‌ها در ماه‌های اخیر با اقدامات غیرسازنده، ادعاهای واهی و فشارهای سیاسی در پیش گرفته‌اند بیش از هر چیز مبتنی بر تصوری اشتباه و همچنین محاسبه‌ای غلط از واکنش ایران صورت گرفته است.
اروپا با این فرض که ایران در دولت چهاردهم مشتاق انعقاد هر توافقی در دوران پایان برجام است، با تکرار مسیری که در زمان برجام و در زمان بیانیه سعدآباد و توافق بروکسل در پیش گرفته شد راه امتیازگیری و عقب‌نشینی ایران را تشدید فشارهای سیاسی و به‌طور ویژه استفاده از باگ بزرگ مکانیزم ماشه در برجام می‌بیند.
از سویی دیگر محاسبه غلط آنان از واکنش خنثی یا ضعیف ایران به گسترش پله به پله فشارهای غرب، آنان را در دستاویز قرار دادن سازوکار اسنپ‌بک (مکانیزم ماشه) تشویق می‌نماید. روی کار آمدن ترامپ نیز در کنار دو مورد فوق، عامل دیگری است که در جری‌تر شدن اروپایی‌ها در مسیر تشدید اقدامات خصمانه خود نقش مهمی ایفا می‌کند.
در برابر این عوامل و پیش‌فرض‌های غرب، واقعیت امر نشانگر این است که مواضع سازنده‌ای که از سوی عراقچی، غریب‌آبادی، اسلامی و کمالوندی در کنار برخی اظهارات نسنجیده از سوی دیگر افراد در دولت عنوان شده نشانگر این است که ایران برخلاف دوران مذاکرات ۸۲ تا ۸۴ و مذاکرات برجام، مشتاق توافق به هر قیمتی نبوده و در طی سال‌های اخیر توانسته است فشار سهمگین تحریم‌هایی که بدون قطعنامه سازمان ملل و در ذیل قوانین و لوایح تحریمی آمریکا بر کشور وارد شده است را خنثی سازد.
این موضوع را ریچارد نفیو صراحتا در یادداشت خود در اورشلیم استراتژیک این‌گونه عنوان می‌کند: برخلاف برخی تصورات، طراحی، نظارت و اجرای تحریم‌ها سخت است و کمپین‌های مرتبط با آن زمان و انرژی زیادی را مصرف می‌کنند. آنها ممکن است مانند اردکی که روی آب سر می‌زند صاف به نظر برسند، اما در زیر این آرامش اردک، پا زدن شدید وجود دارد.
وی در این زمینه می‌افزاید: کمپین تحریم‌های ایران که در برجام به اوج خود رسید، بسیار عظیم بود و مهندسی سخت و دشواری داشت و اکنون نیز انجام مجدد آن فوق‌العاده دشوار خواهد بود، در دولت بایدن هیچ‌یک از تحریم‌ها به لحاظ فنی کاهش نیافته است. گرچه اقتصاد ایران دچار چالش‌های جدی شده است ولی فشار حداکثری در کل ایران را به فروپاشی یا پذیرش شروط توافقی که ظاهراً در آگوست ۲۰۲۲ بر روی میز بود سوق نداده است.
از سویی دیگر نیز اروپا اکنون به وضوح این نکته را دریافته است که فعالسازی مکانیزم ماشه نه‌تنها دستاوردی در فشار بیشتر بر ایران را به همراه نخواهد داشت که پس از ۵ دهه ایران را به سمت خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای NPT سوق خواهد داد.
ایران در طی سه سال اخیر با جبران و بازیابی نقش خود در بازار نفت جهان و با فائق آمدن بر فشار تحریم‌ها که مورد اذعان نفیو قرار گرفته نشان داده است که در صورت بازگشت تحریم‌های کاغذپاره قطعنامه‌های شورای امنیت (که اکنون با شدت بیشتری بدون هیچ قطعنامه‌ای از سوی آمریکا اعمال می‌شود) ضربه خاصی نخواهد خورد ولی طرفین دیگر حاضر به پذیرش خروج ایران از NPT و بسته شدن باب همکاری میان ایران و آژانس هستند؟
مواضع مقامات ایران و چشم‌انداز آینده
کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی وزارت امور خارجه در گفت‌وگوی ویژه خبری شامگاه پنجشنبه و پیش از رأی‌گیری شورای حکام برای صدور قطعنامه، در موضعی محکم نسبت به کشورهای اروپایی صراحتا از خروج ایران از NPT در صورت فعال شدن مکانیزم ماشه خبر داد.
غریب‌آبادی معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه شامگاه پنجشنبه یکم آذرماه، از خروج ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای(NPT) در صورت فعالسازی مکانیزم ماشه(سازوکار اسنپ‌بک تحریم‌ها) و بازگشت تحریم‌های ذیل قطعنامه‌های تحریمی پیش از برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ خبر داد.
وی در پاسخ به این سؤال که به محض اینکه مکانیسم ماشه فعال شود ما از ان. پی. تی خارج می‌شویم؟ افزود: این تصمیمی است که نظام گرفته و چندین سال قبل کتباً توسط رئیس‌جمهور اسبق ایران به آنها ابلاغ شده است. الان نباید با قطعیت بگوییم اسنپ‌بک روی می‌دهد، ولی اگر اسنپ‌بک رخ دهد پاسخ را ایران خواهد داد و مجموعه نظام بر اساس تصمیماتی که گرفته شده عمل خواهد کرد.
موضع صریح غریب‌آبادی نشانگر این است که دستگاه دیپلماسی و سایر تصمیم‌گیران در موضوع برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، هرچند دیرهنگام با درک اشتباه عقب‌نشینی در برابر آژانس و خواسته‌های آن، با این هشدار صریح و بی‌سابقه اروپایی‌ها را از نتایج تداوم رویکرد خصمانه خود آگاه ساخته‌اند.
بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران نیز در گفت‌وگو با خبر سراسری ۱۴، عنوان داشت: در جریان بازدید گروسی از مجتمع‌های غنی‌سازی که شاهد هزاران ماشین نصب شده و سانتریفیوژ آماده بودند، به صراحت گفته شد که همان‌طور که ایران به دنبال راه‌حل‌های تعاملی است به همان اندازه هم آماده است که روش‌های دیگری را اتخاذ و دنبال کند.
معاون سازمان انرژی اتمی در ادامه گفت: در همان جلسه‌ای که ایشان این پیشنهاد توقف غنی‌سازی ۶۰ درصدی را مطرح کردند، به آقای مدیرکل گفته شد که در صورت نیاز بلافاصله و در لحظه اقدامات جبرانی و متقابل خود را آغاز خواهیم کرد. به همین خاطر در شب گذشته و در زمانی که این قطعنامه در ساعات پایانی فعالیت آژانس تصویب شد، قبل از اینکه مسئولان(آژانس) بخواهند برگردند به آنها تصمیم ایران اعلام شد و امروز هم که روز کاری آنهاست، به کارهایی که باید در زمینه‌های مختلف انجام شود، پرداختیم.
وی افزود: به عبارتی هربار که این اشتباه را تکرار و با روش فشار به دنبال این باشند که صنعت ما را رو به عقب برگردانند، این اتفاق علاوه بر اینکه رخ نمی‌دهد در طرف دیگر تعداد کشورهایی که به آنها رای می‌دهند، کاهش پیدا می‌کند و این مسئله را در قطعنامه اخیر شاهد بودیم که رای کمتری نسبت به قطعنامه قبلی داده شد.
تحقیر دوستی پادوهای غرب
علاقه مفرط طیف تندرو مدعی اصلاحات به تحقیر و فشار از سوی اربابان غربی خود، یکی از همیشگی‌ها در طی بیش از دو دهه چالش غرب و ایران بر سر برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان بوده است. آنان در هر مرحله‌ای عمل غرب را درست و مقصر را در داخل کشور جست‌وجو می‌کردند. تعهد این طیف به غرب و اهداف آن و امیال آن را در کمتر افراد غربی در دل اروپا و آمریکا می‌شود دید.
