سرویس خبری ایران من: در بحبوحه تحولات چشمگیر در سوریه، بحران طولانی‌مدت این کشور وارد مرحله‌ای تعیین‌کننده شده است. بشار اسد، پس از یک دهه جنگ داخلی، با از دست دادن کنترل شهرهای کلیدی و کاهش حمایت‌های خارجی، در موقعیتی بی‌سابقه قرار گرفته است. این گزارش به بررسی آخرین تحولات میدانی، تلاش‌های دیپلماتیک اسد برای حفظ قدرت، و نقش بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی در این بحران می‌پردازد.
وضعیت نظامی و عقب‌نشینی استراتژیک
بنا به گفته منابع مطلع، بشار اسد در تلاش نهایی برای حفظ قدرت، از جمله از طریق کانال‌های غیرمستقیم دیپلماتیک با آمریکا و رئیس جمهور منتخب دونالد ترامپ، وارد عمل شده است.
اسد به ارتش خود دستور داده برای دفاع از دمشق عقب‌نشینی کند که عملاً به معنای واگذاری بخش عمده‌ای از کشور به شورشیان است. آنها طی هفته گذشته در یک عملیات برق‌آسا شهرهای مهم حلب و حماه را تصرف کردند و اکنون در حومه حمص، در کمتر از ۱۶۰ کیلومتری شمال پایتخت مستقر شده‌اند.
تلاش‌های دیپلماتیک و مذاکرات پشت پرده
در حالی که نیروهای باقی‌مانده او سنگربندی می‌کنند، حاکم دیرینه سوریه تمایل خود را برای رسیدن به توافقی که به او اجازه دهد بر قلمرو باقی‌مانده تحت کنترل ارتشش حکومت کند یا در صورت نیاز خروج امن او را تضمین کند، نشان می‌دهد. این منابع به شرط حفظ گمنامی درباره جلسات محرمانه صحبت کردند.
به گفته این منابع، یکی از پیشنهادهای اسد به آمریکا که از طریق امارات متحده عربی مطرح شده، قطع تمام روابط سوریه با گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت ایران مانند حزب‌الله است، مشروط بر آنکه قدرت‌های غربی نفوذ خود را برای توقف درگیری‌ها به کار گیرند.
در ابتکار عمل دیگری، اسد یک رهبر ارشد مسیحی را برای دیدار با ویکتور اوربان رئیس جمهور مجارستان اعزام کرد تا آنچه را که او تهدید وجودی برای اقلیت مسیحی سوریه در صورت پیروزی شورشیان اسلامگرا می‌داند، منتقل کند. به گفته افراد مطلع از این طرح، هدف این بود که اوربان، متحد ترامپ، این خطر را به رئیس جمهور آینده آمریکا منتقل کند.
نقش قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی
این چرخش چشمگیری برای سلسله‌ای است که نیم قرن با مشت آهنین بر سوریه حکومت کرد، اعتراضات مسالمت‌آمیز سال ۲۰۱۱ را سرکوب کرد و در طول سال‌های جنگ داخلی که یکی از بدترین بحران‌های انسانی دوران معاصر را رقم زد، به قدرت چسبید. حمایت نظامی ایران و روسیه برای بقای این رئیس جمهور ۵۹ ساله حیاتی بود، اما اکنون هر دو کشور درگیر منازعات دیگری هستند و منابعشان محدود شده است.
سرگئی مارکوف، مشاور سیاسی نزدیک به کرملین می‌گوید: «اسد در خطر بزرگی است – تقریباً مثل سال ۲۰۱۵ که شورشیان پشت دروازه‌های دمشق بودند» – اشاره به سالی که روسیه برای نجات او مداخله کرد.
کشورهای غربی از جمله آمریکا نیز غافلگیر شدند. آمریکا که بخش عمده‌ای از نفوذ خود در سوریه را به ایران، روسیه و ترکیه واگذار کرده بود، برای حفظ منافع خود واکنش نشان داده است.چندین مقام غربی گفتند که باقی ماندن اسد در قدرت دشوار به نظر می‌رسد.
سقوط حمص، سومین شهر بزرگ سوریه، می‌تواند بزرگراه متصل کننده دمشق به غرب کشور و ساحل مدیترانه – پایگاه اصلی خاندان اسد و وفاداران علوی مذهبشان – را قطع کند.
محل دقیق رئیس جمهور مشخص نیست، اگرچه گمان می‌رود در دمشق یا زادگاهش القرداحه، نزدیک پایگاه هوایی حمیمیم روسیه باشد. همچنین احتمال حضور او در تهران، پایتخت ایران نیز وجود دارد.
دفتر اسد با صدور بیانیه‌ای «شایعات و اخبار جعلی» را محکوم و اعلام کرد که رئیس جمهور در پایتخت حضور دارد.به گفته دو منبع آگاه، اسد دستور داده است بخش عمده‌ای از ارتش باقی‌مانده سوریه – که بین ۳۰ تا ۴۰ هزار نیرو تخمین زده می‌شود – برای دفاع از دمشق اعزام شوند. یک سخنگوی ارتش در سخنرانی تلویزیونی روز شنبه گفت که در حال تقویت دفاع در اطراف شهر و جنوب سوریه هستند.
چشم‌انداز آینده و واکنش‌های داخلی
هیئت تحریر الشام (HTS) که پیش‌تر با القاعده در ارتباط بود، به همراه چندین گروه مسلح تحت حمایت ترکیه، فرماندهی عملیات اصلی شورشیان را بر عهده دارند. سایر جنگجویان از جمله نظامیان فراری که علیه رژیم جنگیده و در آتش‌بس‌های قبلی سلاح خود را زمین گذاشته بودند نیز به آنها پیوسته‌اند.
در حالی که شورشیان از شمال و جنوب به سمت دمشق پیشروی می‌کنند، ایران حضور خود در سوریه را کاهش داده و مشاوران نظامی خود را عمدتاً در اطراف پایتخت متمرکز کرده است. برخی از شبه‌نظامیان عراقی مورد حمایت تهران نیز پس از واگذاری شهر شرقی دیرالزور به نیروهای کُرد مورد حمایت آمریکا به کشورشان بازگشته‌اند.
به گفته این منابع، پرسنل روسی اکنون عمدتاً در اطراف پایتخت و در پایگاه هوایی حمیمیم و پایگاه دریایی طرطوس مستقر هستند.
سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه پس از دیدار با همتایان ایرانی و ترک خود در دوحه در روز شنبه گفت که مسکو «تلاش می‌کند همه کار انجام دهد تا اجازه ندهد تروریست‌ها پیروز شوند.»
لاوروف تأکید کرد: «ما نمی‌خواهیم مردم سوریه دچار سرنوشت شومی همچون عراق و لیبی شوند – کشورهایی که قربانی زیاده‌خواهی قدرت‌های سلطه‌گر شدند.»
ترامپ روز شنبه گفت خروج از سوریه ممکن است «بهترین اتفاقی باشد که می‌تواند» برای روسیه رخ دهد و نیروها نباید در درگیری‌ها دخالت کنند.کانال‌های پشت پرده روسیه برای کُند کردن پیشروی شورشیان، حملات هوایی را در اطراف حمص آغاز کرده است. اما با نشانه‌هایی مبنی بر اینکه کمک کرملین ممکن است کافی نباشد، اسد به مذاکرات پشت پرده ادامه می‌دهد.
یکی از اهداف کلیدی، حفظ کنترل بخشی از کشور و پرداختن به خواسته‌های ترکیه برای گذار سیاسی و بازگشت احتمالی میلیون‌ها پناهنده سوری است که مسئله‌ای مهم برای آنکارا محسوب می‌شود.
به گفته افراد مطلع از این تلاش‌ها، اسد همچنین قانون اساسی جدید و مذاکره با مخالفان سیاسی که عمدتاً در تبعید هستند را پیشنهاد می‌کند.
مشخص نیست که آیا این تلاش‌ها نتیجه‌بخش خواهد بود یا خیر. وقایع میدان نبرد مسیر خود را طی می‌کنند و حتی کشورهایی مانند ترکیه که بر شورشیان نفوذ دارند، ممکن است نتوانند کاملاً اوضاع را کنترل کنند.
آندریاس کریگ، مدیر شرکت منا آنالیتیکا در لندن می‌گوید: «فکر نمی‌کنم هیچ یک از این قدرت‌های خارجی نفوذ کافی بر نیروهای نیابتی خود برای تغییر مسیر آنچه در میدان در حال وقوع است، داشته باشند. در حال حاضر بیشتر گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که رژیم اسد ممکن است نتواند دوام بیاورد.»
در همین راستا، اسد روز دوشنبه پاتریارک اغناطیوس افرم دوم از کلیسای ارتدکس سریانی را به مجارستان فرستاد تا نگرانی‌های خود را منتقل کند. جامعه مسیحی سوریه حدود ۱۰ درصد از جمعیت ۲۴ میلیونی این کشور را تشکیل می‌دهد.
بنابر اظهارات منابع، گرچه نزدیکان ترامپ در ابتدا از اظهار نظر مستقیم خودداری کردند، اما تأیید نمودند که مسعد بولوس، داماد و مشاور ارشد امور خاورمیانه‌ای او، روز شنبه برای ارزیابی شرایط منطقه راهی امارات متحده عربی شده است.
اسد قبلاً نیز به چنین تاکتیک‌هایی متوسل شده است. ابومحمد الجولانی رهبر HTS و دیگر شورشیان در روزهای اخیر تلاش کرده‌اند ترس مسیحیان و دیگر اقلیت‌های سوریه را از اینکه آنها شکلی از حکومت اسلامی را در نظر دارند، کاهش دهند.
به نظر می‌رسد جامعه علوی خود اسد نیز که از سال ۲۰۱۱ از او حمایت کرده و برای دفاع از رژیم بهای سنگینی پرداخته است، پایان کار را حس می‌کند.
نریمان، یک زن علوی که روز جمعه از طریق تلفن در دمشق با او صحبت شد، گفت که او، همسرش که در نیروهای امنیتی خدمت می‌کند و پسر ۲۳ ساله‌شان در حال فرار به روستای اجدادی خود در نزدیکی جبله در غرب سوریه هستند. او گفت خانواده‌های زیادی مثل آنها وجود دارند.
او که به دلایل امنیتی نخواست نام خانوادگی‌اش فاش شود، گفت این بار کسی برای اسد نخواهد جنگید.
