سرویس خبری ایران من: تحولات اخیر در سوریه نشان از تغییری بنیادین در معادلات قدرت این کشور دارد. سقوط شهر استراتژیک حمص به دست شورشیان و پیشروی آنها به سمت دمشق، حکومت بشار اسد را با چالشی جدی روبرو کرده است. در این گزارش، به بررسی آخرین تحولات میدانی، واکنش‌های داخلی و نقش بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی در این بحران می‌پردازیم.
سقوط حمص و پیامدهای آن
نیروهای دولتی سوریه روز شنبه پس از کمتر از یک روز درگیری، شهر کلیدی حمص را ترک کردند. این در حالی است که با پیشروی شورشیان به سمت دمشق، حکومت ۲۴ ساله بشار اسد در آستانه سقوط قرار گرفته است. از زمان ورود شورشیان به حلب در هفته گذشته، خطوط دفاعی دولت با سرعتی حیرت‌آور فرو ریخته و شورشیان توانسته‌اند شهرهای مهمی را تصرف کرده و شعله‌های شورش را در مناطقی که مدت‌ها خاموش به نظر می‌رسید، دوباره برافروزند. سقوط حمص و تهدید پایتخت، اکنون خطری جدی برای حکومت پنج دهه‌ای خاندان اسد بر سوریه و نفوذ مداوم حامی اصلی منطقه‌ای آن، ایران، محسوب می‌شود. ابومحمد الجولانی، قدرتمندترین رهبر شورشیان، در بیانیه‌ای اعلام کرد که شورشیان در آستانه تصرف کل کشور هستند و “پایان رژیم جنایتکار نزدیک است.” مقامات خارجی که خواستند نامشان فاش نشود، گفتند که دولت اسد ممکن است در آستانه فروپاشی باشد. یک مقام آمریکایی بازه زمانی احتمالی را پنج تا ده روز اعلام کرد، در حالی که مقام دیگری گفت اسد ممکن است در هفته آینده سرنگون شود. یک مقام غربی نیز با این ارزیابی موافق بود. تصرف حمص، که چهارراه مهمی بین پایتخت و دریای مدیترانه است، عملاً دمشق را از پایگاه ساحلی اقلیت علوی اسد و از پایگاه هوایی و دریایی روسیه جدا می‌کند.
واکنش‌های داخلی و تحولات میدانی
یک مقام بلندپایه نظامی سوریه اعلام کرد که فرماندهان ارتش و مسئولان امنیتی روز شنبه با بالگرد حمص را ترک کرده و به سمت مناطق ساحلی رفتند. همزمان، یک ستون بزرگ نظامی نیز از مسیر زمینی عقب‌نشینی کرد. نیروهای مخالف نیز خبر دادند که در حال پیشروی به مرکز شهر هستند. به گفته ساکنان، هزاران نفر برای جشن گرفتن به خیابان‌ها ریختند. ساکنان حمص و شورشیان گزارش دادند که مخالفان مسلح، زندان مرکزی را تصرف کرده و هزاران زندانی را آزاد می‌کنند. به گفته ساکنان، پرسنل امنیتی و اطلاعاتی پس از سوزاندن اسناد، دفاتر خود را تخلیه کردند. شورشیان در کمتر از ۲۴ ساعت تقریباً تمام جنوب غربی را تصرف کرده‌اند و با عقب‌نشینی نیروهای دولتی، به گفته شورشیان تا ۳۰ کیلومتری دمشق پیشروی کرده‌اند. در تحولی که نشان از احتمال خیزش مردمی در پایتخت دارد، معترضان در چندین منطقه حومه دمشق به خیابان‌ها ریختند و با پاره کردن تصاویر اسد و پایین کشیدن مجسمه پدرش، حافظ اسد، به اعتراضات گسترده‌ای دست زدند. منابع محلی می‌گویند نیروهای امنیتی و پلیس هیچ واکنشی به این اقدامات نشان ندادند و حتی شماری از نظامیان که لباس شخصی به تن کرده بودند، به صف معترضان پیوستند. با این حال، خبرگزاری دولتی گزارش داد که اسد همچنان در دمشق حضور دارد و ارتش اعلام کرد که در حال تقویت مواضع خود در اطراف پایتخت و جنوب است.
نقش بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی
سرعت تحولات، پایتخت‌های عربی را شوکه کرده و نگرانی‌ها را درباره موج جدیدی از بی‌ثباتی منطقه‌ای افزایش داده است. قطر، عربستان سعودی، اردن، مصر، عراق، ایران، ترکیه و روسیه در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که این بحران تحولی خطرناک است و خواستار راه‌حل سیاسی شدند. اما با توجه به تغییر ساعت به ساعت اوضاع در داخل سوریه، نشانه‌ای از توافق آنها بر سر اقدامات مشخص دیده نمی‌شود. جنگ داخلی سوریه که در سال ۲۰۱۱ به عنوان قیامی علیه حکومت اسد آغاز شد، قدرت‌های بزرگ را درگیر کرد، فضایی برای شبه‌نظامیان جهادی جهت طراحی حملات در سراسر جهان ایجاد کرد و میلیون‌ها پناهجو را روانه کشورهای همسایه کرد. از هم‌پاشیدگی سریع کنترل دولت در مناطق جنوبی، می‌تواند زمینه‌ساز حمله‌ای گسترده به دمشق شود؛ شهری که مرکز اصلی قدرت اسد به شمار می‌رود. ساکنان پایتخت گزارش کردند که از روز شنبه، شبکه برق‌رسانی در این شهر دچار اختلال شده است. یک مقام ارشد نظامی سوریه اعلام کرد که نیروهای ارتش با هدف سازماندهی مجدد، به منطقه ساسا در فاصله ۳۰ کیلومتری دمشق عقب نشستند. هیئت تحریر الشام اعلام کرد که وظیفه حفاظت از دفاتر دولتی، بین‌المللی و سازمان ملل در سوریه را بر عهده دارد.
اسد مدت‌ها برای سرکوب شورشیان به متحدانش متکی بود. جنگنده‌های روسی بمباران می‌کردند در حالی که ایران نیروهای متحد از جمله حزب‌الله لبنان و شبه‌نظامیان عراقی را برای تقویت ارتش سوریه و حمله به مواضع شورشیان اعزام می‌کرد. اما روسیه از سال ۲۰۲۲ بر جنگ اوکراین متمرکز شده و حزب‌الله در جنگ فرسایشی خود با اسرائیل تلفات سنگینی متحمل شده است، که توانایی آن یا ایران را برای تقویت اسد به طور قابل توجهی محدود کرده است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا گفته است که آمریکا نباید در این درگیری دخالت کند و باید “اجازه دهد روند خود را طی کند.” روسیه دارای پایگاه دریایی و هوایی در سوریه است که نه تنها برای حمایت از اسد مهم بوده‌اند، بلکه برای توانایی آن در گسترش نفوذ در مدیترانه و آفریقا نیز اهمیت داشته‌اند. مسکو با حملات هوایی شدید از نیروهای دولتی حمایت می‌کند اما مشخص نیست که آیا می‌تواند به راحتی این عملیات را تشدید کند.
ایران گفته است که اعزام نیرو به سوریه را در نظر خواهد گرفت، اما هرگونه کمک فوری احتمالاً به حزب‌الله و شبه‌نظامیان عراقی بستگی خواهد داشت. به گفته منابع غربی، گرچه حزب‌الله روز جمعه شماری از نیروهای ناظر خود را به حمص فرستاد، اما هرگونه استقرار گسترده‌تر نیروها می‌تواند این گروه را در معرض حملات هوایی رژیم صهیونیستی قرار دهد. شبه‌نظامیان عراقی مورد حمایت ایران در حالت آماده‌باش کامل هستند و هزاران جنگجوی مسلح آماده اعزام به سوریه هستند که بسیاری از آنها در نزدیکی مرز تجمع کرده‌اند. یک سخنگوی دولت روز جمعه گفت که عراق به دنبال مداخله نظامی در سوریه نیست. بریتانیا به اسد هشدار داد که هرگونه استفاده از سلاح‌های شیمیایی خط قرمز است و با “اقدام متناسب” روبرو خواهد شد.
