سرویس خبری ایران من: در دو دهه گذشته، نقشه سیاسی و اقتصادی خاورمیانه شاهد تغییرات چشمگیری بوده است. در این میان، ظهور چین به عنوان یک قدرت تأثیرگذار در منطقه، معادلات سنتی را دستخوش تحول کرده است. این کشور با گسترش روابط اقتصادی، افزایش مشارکت در میانجی‌گری‌های منطقه‌ای و ارائه طرح‌های جدید امنیتی، به دنبال تعریف نقشی متفاوت برای خود در خاورمیانه است. بررسی استراتژی‌های چین و چشم‌انداز آینده حضور این کشور در منطقه، موضوع اصلی این گزارش است.
حضور فزاینده چین در خاورمیانه
به گزارش ایران من، طی دو دهه گذشته، چین به سرعت به عنوان یک بازیگر مهم اقتصادی، سیاسی و امنیتی در خاورمیانه ظاهر شده است. چین به بزرگترین مصرف کننده نفت خاورمیانه تبدیل شده و تجارت این کشور در منطقه در ۲۰ سال گذشته به بیش از سه برابر افزایش یافته است. پکن نقش رو به گسترشی در صلح، امنیت و دیپلماسی منطقه ایفا می‌کند. استراتژی چین در خاورمیانه بر برنامه‌ای جامع برای گسترش نفوذش در تقریباً همه حوزه‌های کلیدی تأکید دارد. چهار سال آینده برای تسریع تعاملات سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک چین در خاورمیانه، با تمرکز قوی بر تنوع بخشیدن به روابط اقتصادی، مشارکت در میانجیگری صلح و مدیریت توازن قدرت منطقه‌ای که با تغییر شرایط در خاورمیانه که به واسطه جنگ غزه تغییر کرده است، بسیار مهم خواهد بود.
«یون سان» کارشناس اقتصاد بین‌الملل اندیشکده «بروکینگز» در گزارشی با عنوان «پیش‌بینی راهبرد چین در خاورمیانه طی چهار سال آینده» به بررسی سیاست‌های احتمالی پکن در منطه طی دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ می‌پردازد.
چالش‌های دیپلماتیک و بحران غزه
بحران غزه، دیپلماسی متعادل کننده سنتی چین در منطقه را در معرض یک آزمون جدی قرار داده است. تا سال ۲۰۲۳، چین توانسته بود روابط خود را با همه طرف های منطقه مانند ارتباط میان ایران و عربستان سعودی و بین جهان عرب و اسرائیل را به خوبی حفظ کند. این انعطاف استراتژیک به دلیل موقعیت جغرافیایی چین و عدم درگیری با قدرت های منطقه ای امکان پذیر شد. با این حال، بحران غزه محدودیت دیپلماسی موازنه چین را نشان داده است.
بسیاری در چین، بحران غزه را به عنوان یک عقب‌گرد موقت برای روند آشتی اسرائیل و کشورهای عربی می‌دانند و در نهایت، عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی رخ خواهد داد. چین لزوماً خود را حامی چنین عادی سازی نمی‌داند، زیرا یک پیمان امنیتی بین ایالات متحده و عربستان سعودی که پیش شرط عادی سازی اسرائیل و عربستان است، تلاش های چین برای شکل دادن به یک معماری جدید امنیتی منطقه ای، دخالت و نفوذ ایالات متحده را تضعیف خواهد کرد. چین هنوز نفوذ جدی بر تصمیم استراتژیک عربستان سعودی برای همسویی آن با غرب ندارد.
با این وجود، چین احتمالا از تعامل خود با عربستان در حوزه های انرژی، اقتصادی و سیاسی برای بی اثر کردن کردن توافق دفاعی عربستان و ایالات متحده استفاده خواهد کرد به ویژه اگر چنین پیمانی شامل بندهایی باشد که مانع از همکاری های امنیتی و فناوری بین چین و عربستان سعودی شود. این بدان معناست که چین برای ایجاد تعادل در روابط امنیتی عمیق خود با ایالات متحده، ایجاد اهرم فشار تقویت روابط با عربستان سعودی و همچنین سایر کشورهای کلیدی عربی را در اولویت قرار خواهد داد.
چین اقدام علیه سازمان یا مکانیسم امنیتی منطقه ای به رهبری ایالات متحده که آن را «ناتوی خاورمیانه» می نامند، شروع کرده است. به همین ترتیب، حمایت چین از تلاش‌های ایران برای بازیابی قدرت و اعتبار خود پس از تحولات صورت گرفته در منطقه مهم خواهد بود. چین مایل است معماری امنیتی منطقه‌ای را که بر توازن قوا پایه گذاری شده است، با ایران به عنوان یک ستون قوی و به عنوان شریک چین در مقابله با سلطه ایالات متحده در امور امنیتی منطقه ببیند، بنابراین، تضعیف ایران برای این رویکرد خوب نیست. چین در سال ۲۰۲۱ طرح ۲۵ ساله تعامل اقتصادی با ایران را امضا کرد.
در حرکتی رو به جلو، چین ممکن است بازسازی قدرت تهران را برای حفظ توازن قدرت منطقه در اولویت قرار دهد. این امر می تواند مستلزم واردات بیشتر نفت خام ایران، افزایش سرمایه گذاری در زیرساخت های ایران و حمایت از رویکرد منطقه ای این کشور باشد. چین همچنان نگران تهدید تحریم‌های ایالات متحده است، اما چنین حمایتی از سوی پکن ممکن است به شیوه‌ای نسبتاً کمتر سیاسی مانند تجارت غیرقانونی و حمایت‌ها دیپلماتیک رخ دهد.
استراتژی امنیتی جدید چین در منطقه
«شی‌جین‌پینگ» رئیس جمهور چین برای اولین بار مفهوم معماری جدید «همکاری و امنیت مشترک و پایدار» در خاورمیانه را در سال ۲۰۱۸ طی هشتمین مجمع همکاری چین و کشورهای عربی را مطرح کرد. در سال ۲۰۲۲، «وانگ‌یی»، وزیر خارجه چین، بر اساس پیشنهاد شی، خواستار «معماری امنیتی جدید در خاورمیانه» شد. وانگ علاوه بر تاکید به احترام به اصولی مانند پایبندی به گفت وگوهای سیاسی و دیپلماتیک، مرکزیت کشورهای منطقه و تقدس منشور ملل متحد، دو پیشنهاد ویژه در مورد گفتگوهای صلح منطقه‌ای ارائه کرد:
اول، کنفرانس صلح بین المللی در مورد حل و فصل مساله فلسطین بر اساس راه حل دو دولتی. دوم، اینجاد یک بستر گفتگوی امنیتی خلیج فارس، برای رسیدگی به تنش بین ایران و کشورهای عربی. بر اساس این دیدگاه ها، هدف چین جایگزینی آمریکا به عنوان ضامن امنیت در منطقه نیست، در عوض چین در تلاش است تا با تسهیل ایجاد یک ساختار امنیتی جدید در خاورمیانه، سلطه منطقه ای ایالات متحده را تغییر دهد.
چین از زمان معرفی چشم انداز جدید خود، دو موفقیت در مسائل صلح و درگیری خاورمیانه داشته است. در مارس ۲۰۲۳، عربستان سعودی و ایران به توافقنامه صلحی در پکن دست یافتند که اسماً با میانجیگری چین انجام شد. نقش دقیقی که چین در این توافق ایفا کرد موضوع بحث‌های مهمی مانند اینکه آیا چین فقط گفت‌وگو را تسهیل کرده یا در واقع نقش تعیین کننده مهمی در میانجیگری میان دو کشور هم داشته است.
دومین موفقیت چین در ماه جون ۲۰۲۴ رخ داد، زمانی که ۱۴ جناح مختلف فلسطینی اعلامیه پکن در مورد پایان دادن به تفرقه و تقویت وحدت ملی فلسطین را در پکن امضا کردند. تردیدها در مورد عملی بودن و اجرای توافق بسیار زیاد است، اما این واقعیت که چین حداقل ریاست این فرآیند را برعهده داشت، نشان دهنده نفوذ فزاینده آن بر این موضوع است.
چشم‌انداز روابط چین و خاورمیانه در دوران ترامپ
چالش های راهبردی حضور چین در خاورمیانه در دوران دولت ترامپ افزایش خواهد یافت. تا سال ۲۰۲۹، این منطقه به عنوان سنگ بنای امنیت انرژی چین باقی خواهد ماند و این امر باعث می شود پکن نقش، حضور و نفوذ خود را در منطقه افزایش دهد تا از منافع مهم ملی خود محافظت کند. چین به تنوع بخشیدن به روابط اقتصادی خود با منطقه ادامه خواهد داد و از حوزه سنتی انرژی فراتر خواهد رفت و با سرمایه گذاری در انتقال انرژی، اقتصاد دیجیتال و جستجوی مشتریان فناوری های پیشرفته اقدام خواهد کرد.
در نتیجه جنگ در غزه، روابط چین با کشورهای کلیدی منطقه به طور قابل پیش‌بینی از یک دوره تعدیل عبور خواهد کرد. این امر به ویژه در مورد اسرائیل صادق است، زیرا روابط چین و اسرائیل به دلیل بحران غزه بیشترین آسیب را دیده است. چین با پیروی از دیپلماسی متوازن، مایل به ایجاد روابط عمیق تر با ایران و عربستان سعودی خواهد بود که این اقدام می تواند به ارتقای توانمندی ایران و ترمیم چهره تهران در منطقه کمک کند.
روابط اقتصادی رو به رشد و متنوع چین با خاورمیانه به طور مستقیم نقش و رهبری سنتی ایالات متحده را به چالش خواهد کشید. یک استراتژی تعامل اقتصادی قوی فراتر از موضوع نفت هیچگاه در سیاست منطقه ای ایالات متحده وجود ندارد. از آنجایی که منطقه آینده اقتصادی خود را متصور است و برای تنوع بخشیدن به رشد اقتصادی خود برنامه ریزی می کند، ایالات متحده فضا را از دست خواهد داد و میدان را برای چین خالی خواهد کرد اگر نتواند به تقاضای منطقه برای صنایع با فناوری پیشرفته و منابع انرژی جدید پاسخ دهد. همکاری فناوری چین با کشورهای خاورمیانه، به ویژه در زمینه‌های اقتصاد دیجیتال و زیرساخت‌ها، توانایی ایالات متحده برای پیشبرد امنیت و سایر همکاری‌ها در منطقه را با چالشی فوری مواجه خواهد کرد. دولت ترامپ می‌تواند با شرکت‌های بخش خصوصی ایالات متحده همکاری کند تا گزینه‌های جایگزین برای فناوری‌ها و محصولات چینی را به کشورهای خاورمیانه ارائه دهد.
