سرویس خبری ایران من: روابط ایران و سوریه در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی روبرو شده است. اخیراً، با ادعای غرامت ۳۰۰ میلیارد دلاری از سوی حکومت جدید سوریه علیه ایران، این روابط وارد مرحله حساسی شده است. این در حالی است که طبق اعتراف رسمی مقامات پیشین سوریه، این کشور ۳۰ میلیارد دلار به ایران بدهکار است. این گزارش به بررسی دقیق ابعاد مختلف این موضوع، چالش‌های پیش رو و تأثیر آن بر روابط دو کشور و منطقه می‌پردازد.
چالش مطالبات مالی ایران و سوریه
به گزارش ایران من، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم و تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل گفت: «طرح ادعای غرامت ۳۰۰ میلیارد دلاری از ایران همان فرار رو به جلو برای عدم پرداخت بدهی ۳۰ میلیارد دلاری به ایران است؛ چون رسماً نخست‌وزیر دولت اسد تأیید کرده که دمشق ۳۰ میلیارد دلار به تهران بدهکار است که بخش عمده‌ای از این طلب‌ها ناظر به فروش نفت ایران است و هیچ ارتباطی به مسائل نظامی، امنیتی و دفاعی ندارد.»
هفته گذشته بود که سایت خبری لبنانی «المدن» به نقل از یک منبع آگاه و مرتبط با حاکمان جدید سوریه گزارش داد: «دولت جدید سوریه در‌حال تهیه متنی برای ارائه به دادگاه‌های بین‌المللی و مطالبه غرامت ۳۰۰ میلیارد دلاری برای ملت و دولت سوریه است». این منبع آگاه درباره دلیل این غرامت هم این ادعای واهی را مطرح کرد: «این مبلغ غرامت بابت ضرری است که به دلیل حمایت نظامی ایران به همراه شبه‌نظامیانش از نظام بشار اسد، به مردم سوریه و زیرساخت‌های سوریه وارد شد».
اعتراف رسمی به بدهی و تحولات جدید
این درحالی است که محمد جلالی، آخرین نخست‌وزیر دولت بشار اسد، در مصاحبه هفته گذشته‌اش با شبکه روداو متعلق به اقلیم کردستان عراق رسما به بدهی دمشق به تهران اذعان کرد و بیان داشت: «ایران از زمان آغاز انقلاب (اعتراضات ضددولت اسد از ۲۰۱۱)، سالانه یک میلیارد دلار به سوریه می‌پرداخت و بدهی سوریه به ایران به ۳۰ میلیارد دلار رسید».
او درباره نحوه حمایت ایران از دولت بشار هم خاطرنشان کرد: «ایران ماهانه دو میلیون بشکه نفت برای سوریه ارسال می‌کرد. یک میلیون هم خودمان می‌خریدیم. عراق به دلیل منع آمریکا نمی‌توانست به ما نفت صادر کند». این اعتراف رسمی آخرین نخست‌وزیر دولت اسد به نحوی تعیین‌کننده رقم بدهی‌هایی بود که حشمت‌الله فلاحت‌پیشه طی سال‌های اخیر بار‌ها در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها و در نوشته‌های فضای مجازی بر آن تأکید داشت.
چالش‌های پیش رو در روابط دو کشور
پیش از این گفته شده بود که ایران دست‌کم ۵۰ میلیارد دلار طلب از دولت سوریه دارد که در دولت جدید آن را پیگیری خواهد کرد. هم‌زمان، اسعد حسن الشیبانی، وزیر امور خارجه دولت جدید سوریه در توییتی با ادبیات ضدایرانی نوشت: «ایران باید به اراده ملت سوریه و حاکمیت و امنیت کشور احترام بگذارد».
تنش‌های دیپلماتیک و موضع‌گیری‌های جدید
الشیبانی در ادامه نوشته خود دست به تهدید تهران زد و نسبت به ایجاد بی‌ثباتی و هرج‌ومرج در سوریه به تهران هشدار داد و مسئولیت نتایج اظهارات اخیر ایران را برعهده این کشور دانست. پنجشنبه هفته گذشته نیز اتحادیه عرب در بیانیه‌ای واهی خطاب به ایران مدعی شد تا «در سوریه به فتنه دامن نزند». به موازات آن، ظرف چند روز گذشته اعتراضاتی هم از سوی علوی‌های سوریه شکل گرفته است.
مجموعه این تحولات و تقابل احتمالی حاکمان جدید سوریه با تهران، محور گفت‌وگوی دیگری با حشمت‌الله فلاحت‌پیشه است تا از منظر رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم و تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل به بررسی دقیق‌تر وقایع تازه سوریه بپردازیم که در ادامه مشروح این گپ‌و‌گفت را از نظر می‌گذرانید.
تحلیل مواضع و چشم‌انداز روابط
اخیرا گزارش شده که حکومت جدید سوریه در‌حال تهیه متنی برای دادگاه‌های بین‌المللی است که شامل درخواست از ایران برای پرداخت ۳۰۰ میلیارد دلار به عنوان غرامت است. پیش از این گفته شده بود ایران دست‌کم ۵۰ میلیارد دلار طلب از دولت سوریه دارد که در دولت جدید آن را پیگیری خواهد کرد. اما حضرت‌عالی همواره بر طلب ۳۰ میلیارد دلاری از سوریه تأکید داشتید که در آخرین مصاحبه با «شرق» عنوان کردید هر دولتی در سوریه روی کار باشد، باید این طلب را پرداخت کند.
بله، طرح ادعای غرامت ۳۰۰ میلیارد دلاری از ایران همان فرار رو به جلو برای عدم پرداخت بدهی ۳۰ میلیارد دلاری به ایران است. چون همانطورکه اشاره کردید، رسما نخست‌وزیر دولت اسد تأیید کرد دمشق ۳۰ میلیارد دلار به تهران بدهکار است که بخش عمده‌ای از این طلب‌ها ناظر به فروش نفت ایران است و هیچ ارتباطی به مسائل نظامی، امنیتی و دفاعی ندارد.
مسائل حقوقی و بین‌المللی
اگر این درخواست غرامت ۳۰۰ میلیارد دلاری در محافل بین‌المللی و حقوقی مطرح شود، ایران با استدلال به اینکه دولت وقت سوریه از تهران برای حضور در این کشور دعوت به عمل آورده، می‌تواند پاسخی به این غرامت داشته باشد.
اولا موضوع درخواست غرامت ۳۰۰ میلیارد دلاری حکومت جدید سوریه از ایران پایه حقوقی ندارد، بلکه طبق آن چیزی که من از اخبار و گزارش‌ها دیدم، بیشتر یک حرکت و اقدام سیاسی است تا حقوقی. اما همانطورکه اشاره کردید، در زمان جنگ داخلی سوریه و به دعوت رسمی حکومت مستقر، ایران با هدف جنگ با داعش وارد این کشور شد. پس ایران برای ورود به جنگ داخلی سوریه پاسخ مستدل قوی دارد.
تجربه تاریخی و مطالبات منطقه‌ای
از طرف دیگر همانطورکه در مصاحبه قبلی گفتم و دوباره تأکید می‌کنم، بدهی‌های خارجی هر کشوری با تغییر حکومت‌ها کنار گذاشته نمی‌شود. اکنون که آخرین نخست‌وزیر اسد هم به این بدهی ۳۰ میلیارد دلاری اعتراف کرده و از طرف دیگر به واسطه تلاش‌هایم در سال‌های گذشته این بدهی در دولت و مجلس وقت سوریه رسما تأیید شده و اسنادش هم موجود است، باید حکومت جدید این کشور با هر ایدئولوژی سیاسی و عقیدتی که دارد آن را به ایران پرداخت کند.
ولی ما تجربه تلخی مانند عدم دریافت غرامت از عراق به واسطه جنگ تحمیلی را داریم که به یک روایتی، حدود هزار‌و ۱۰۰ میلیارد دلار خواهد بود، در‌حالی‌که کویت تا آخرین سنت غرامت خود را از عراق گرفت. در بند ششم قطع‌نامه ۵۹۸ به اذعان خاویر پرز دکو‌ئیار، دبیرکل وقت سازمان ملل، غرامت ایران در آن زمان ۹۸ میلیارد دلار تخمین زده شد.
چشم‌انداز روابط منطقه‌ای
اما تحولات سال‌های بعد از جنگ تحمیلی در عراق باعث شد ایران مسئله دریافت غرامت از این کشور را نه به عنوان یک مسئله تمام‌شده، بلکه به عنوان یک مسئله تعلیقی درآورد. همین الان، آلمان در‌حال پرداخت غرامت کشور لهستان به واسطه جنگ جهانی دوم است که دهه‌ها از آن می‌گذرد. پس زمانی باید عراق هم غرامت جنگ تحمیلی را به ایران پرداخت کند، کما اینکه سوریه هم باید این بدهی ۳۰ میلیارد دلاری خود به ایران را بدهد.
تحولات جدید و چالش‌های پیش رو
تغییر دولت‌ها و حکومت‌ها و با گذشت سال‌ها و دهه‌ها نمی‌توان از زیر بار پرداخت این بدهی‌ها و غرامت‌ها به ایران شانه خالی کرد. منتها تفاوت اصلی بین غرامت ما در جنگ با عراق با طلب ۳۰ میلیارد دلاری از سوریه این است که هم دولت وقت سوریه (بشار اسد) و هم پارلمان این کشور رسما این بدهی را تأیید کردند. اسنادش موجود است و همین چند روز پیش آخرین نخست‌وزیر حکومت اسد هم به این بدهی اذعان داشت.
بد نیست این خاطره را هم بگویم که زمانی که در مجلس بودم، در دیداری که با بشار اسد و نخست‌وزیر وقت سوریه داشتم به آنها گفتم که این طلب ۳۰ میلیارد دلاری حق‌الناس مردم ایران است و باید آن را بدهند. بعدا در دیداری هم که با آقای اسحاق جهانگیری، معاون اول روحانی، داشتم به او گفتم که «من به دین خودم عمل کردم و با تلاش‌هایی که داشتم مجلس سوریه هم رسما این بدهی ۳۰ میلیارد دلاری به ایران را پذیرفت و قانونی برای پرداخت این طلب‌ها تصویب کرد».
نقش بازیگران منطقه‌ای و روابط آینده
ابتدا به ساکن من باور دارم که می‌توان این طلب‌ها را از سوریه گرفت؛ چون اولا در داخل کشور اختلاف نظری برای گرفتن این طلب‌ها مانند تجربه غرامت از عراق وجود ندارد و اگر برخی چهره‌های سیاسی، جریان‌ها و رسانه‌ها منکر طلب از سوریه می‌شوند، در حق مردم ایران اجحاف می‌کنند.
در پاسخ به سؤال دومتان، حکومت جدید در سوریه اکنون دچار یک خطای شناختی و محاسباتی است و تصور می‌کند اگر چنین ادعا‌هایی را مطرح کند، می‌تواند حمایت دیگر کشور‌ها به‌خصوص آمریکا را داشته باشد. اما شما نقش‌آفرینی سه بازیگر اصلی در سوریه را می‌بینید.
اسرائیل که تقریبا تمام زیرساخت‌های نظامی و اقتصادی سوریه را به طور کلی نابود کرد و سعی می‌کند بزرگ‌ترین دغدغه مردم سوریه تا دهه‌ها، صرفا دغدغه معیشت باشد تا هیچ‌گونه تهدیدی از ناحیه سوریه متوجه اسرائیل نشود. از طرف دیگر اهداف ترکیه هم در سوریه مشخص است، ولی به عقیده من ماه‌عسل اردوغان در سوریه هم زود تمام می‌شود و ترکیه از کشوری که مدعی شکل‌گیری انقلاب در سوریه بوده به بازیگری بدل خواهد شد که مانع ایجاد یک ساختار دموکراتیک با‌ثبات و با در نظر گرفتن حقوق تمام اقوام و مذاهب این کشور باشد.
تحلیل نهایی روابط و چشم‌انداز آینده
و بازیگر سوم هم آمریکاست که سعی می‌کند حوزه نفوذی در‌برابر روسیه در سوریه برای خود تعریف کند. البته باید دید که بعد از بیستم ژانویه سال جدید میلادی، دونالد ترامپ چه برنامه‌ای برای سوریه خواهد داشت، چون هرگونه نقش‌آفرینی ایالات متحده به بحث سود و زیان اقتصادی بازمی‌گردد. اگر چنین سودی وجود داشته باشد احتمالا دونالد ترامپ هم ورود جدی‌تری به سوریه خواهد داشت.
شما در چند روز اخیر می‌بینید که از یک سو حکومت جدید سوریه به نیابت از ترکیه به دنبال سرکوب کردهاست و سعی می‌کند به موازات تقابل نظامی، در قانون اساسی جدید سوریه هم حقوقی برای کرد‌ها قائل نباشد که طبیعتا کرد‌های سوریه زیر بار این قضیه نخواهند رفت. از طرف دیگر، در چند روز گذشته شاهد اعتراضات علویان در سوریه نیز هستید. در کنار آنچه گفته شد، باید به این نکته مهم هم اشاره کرد که ۳۰ درصد جامعه ترکیه، علوی است و ۲۵ درصد جامعه این کشور، کُرد.
پس طبیعتا به واسطه رفتار ترکیه برای سرکوب کرد‌ها و علوی‌های سوریه، قطعا جامعه ترکیه نیز از آن تأثیر خواهد پذیرفت و این اجتناب‌ناپذیر است. به‌ویژه آنکه جامعه آماری بین ۲۰ تا ۳۰ درصد کرد‌های این مناطق، علوی هستند که تأثیر مضاعفی از این سرکوب‌ها خواهند پذیرفت و اینجاست که ترکیه به اشتباه، قرابت‌های تاریخی خود با ایران را فدای نگاه‌های امنیتی خواهد کرد.
به‌هیچ‌وجه این موضوع توجیه‌پذیر نیست. اتفاقات چند روز گذشته علیه علویان، نتیجه عملکرد ساختار جدید سوریه است. اتفاقا در راستای همین سؤال شما به گفته قبلی خودم باز‌می‌گردم که حکومت جدید سوریه سعی می‌کند در کنار حمله و تخریب ایران، گناه هرگونه ناکارآمدی و اتفاقی در سوریه را گردن ایران بیندازد تا خود را تطهیر و مبرا کند.
اما واقعیت میدانی سوریه نشان می‌دهد هرگونه توهین به مسیحیان، علویان، شیعیان، کرد‌ها و تلاش برای حمله به ایران، قطعا برای آنها امنیت و ثبات را به‌دنبال نخواهد داشت. اینجاست که دوباره یادآور می‌شوم ماه‌عسل اردوغان در سوریه خیلی زود تمام می‌شود و این کشور از حامی یک انقلاب، به مانع بزرگی برای شکل‌گیری یک ساختار دموکراتیک با در نظر گرفتن حقوق همه اقوام و مذاهب سوریه تبدیل خواهد شد.
سؤال شما دو بخش داشت. اتفاقا بعد از شکست داعش در سوریه و عراق، بزرگ‌ترین انتقاد من به سیاست ایران در منطقه، این بود که به موازات دستاورد‌های نظامی و امنیتی باید دستاورد‌های اقتصادی و تجاری هم تعریف شود. اما چنین ضعفی هم در سوریه و هم در عراق کاملا مشهود بود. بله، گفته شما کاملا درست است که ترکیه در تمام سال‌های گذشته با وجود آنکه روابط رسمی با دولت اسد نداشت، تراز تجاری‌اش ۱۰ برابر ایران بود که ناشی از ضعف ما برای تعریف اهداف و منافع اقتصادی و تجاری بود؛ کما‌اینکه همین ضعف در عراق هم مشهود است و روابط تجاری ما در این کشور نیز چندان مناسب نیست و اتفاقا ترکیه جدی‌ترین و بزرگ‌ترین نفوذ اقتصادی و تجاری را در عراق دارد. اما بحث اصلی من با شما سیاست اردوغان برای سوریه است که تبعات خود را دارد.
