سرویس خبری ایران من: در دنیای پیچیده سیاست بین‌الملل، رقابت میان قدرت‌های بزرگ اشکال متنوعی به خود می‌گیرد. چین به عنوان یکی از مهمترین قدرت‌های نوظهور جهانی، از ابزارهای مختلف دیپلماسی نرم برای گسترش نفوذ خود استفاده می‌کند. در این میان، “دیپلماسی پاندا” به عنوان یکی از جالب‌ترین و موثرترین ابزارهای سیاست خارجی این کشور، نقش مهمی در شکل‌دهی به روابط چین با کشورهای منطقه آسیا-پاسیفیک، به ویژه متحدان سنتی آمریکا، ایفا می‌کند. این گزارش به بررسی ابعاد مختلف این رویکرد و تاثیر آن بر معادلات منطقه‌ای می‌پردازد.

راهبرد آمریکا در قبال چین و خاورمیانه

ترامپِ به قدرت بازگشته از دل انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ آمریکا، به دنبال رهایی از درگیری در خاورمیانه است. او تاکنون بارها بر ضرورت پایان جنگ در این منطقه تاکید کرده است، با این امید که با خیال راحت به سراغ تقابل با چین برود که مهم‌ترین رقیب و عامل به چالش کشیدن هژمونی اقتصادی آمریکا است.

این تصمیم ترامپ، گام گذاشتن در مسیر راهبردی است که سال ۲۰۱۱ «باراک اوباما» تحت عنوان راهبرد «ثقل آسیایی» (The American Pivot to Asia) برای چرخش تمرکز سیاست خارجی آمریکا به حوزه آسیا-پاسیفیک اعلام کرد.

دیپلماسی پاندا: ابزار نفوذ چین در منطقه

این در حالی است که چین هم برای گسترش نفوذ در نیمکره شرقی و بهبود روابط با متحدان آمریکا بیکار ننشسته است. پیگیری «دیپلماسی پاندا» (Panda diplomacy) در قبال کشورهایی مانند استرالیا از جمله اقدامات چین برای توسعه مناسبات دوجانبه و بهره‌گیری از آن در راستای کاهش تقابل با ترامپ و متحدان او است.

در حالی که آمریکا برای مقابله با نفوذ چین در کشورهای واقع در اقیانوس آرام برنامه منسجمی دارد و استرالیا به عنوان یکی از مهم‌ترین متحدان واشنگتن در منطقه سال‌ها همکاری قابل قبولی در این زمینه داشته، اما دیپلماسی پاندای چینی‌ها تحقق اهداف واشنگتن را سخت کرده است.

«لی کیانگ»، نخست‌وزیر چین اوایل ماه ژوئن سال جاری میلادی از باغ‌وحش آدلاید استرالیا که محل زندگی ۲ پاندای غول‌پیکر چینی است، بازدید و اعلام کرد چین به همکاری تحقیقاتی مرتبط با پاندا ادامه خواهد داد.

از نگاه کارشناسان، پکن با این اقدام نشان داد که برای روابط با کانبرا (پایتخت استرالیا) ارزش ویژه‌ای قائل است. بسیاری برنامه چین در ارسال پاندا به استرالیا را ذیل مفهوم دیپلماسی پاندا تفسیر می‌کنند.

چین می‌کوشد دامنه نفوذ خود را در جنوب اقیانوس آرام بیشتر کند و روابط امنیتی و اقتصادی خود را با کشورهای جزیره‌ای که به طور سنتی متحد استرالیا هستند، گسترش دهد.

ناظران می‌گویند عمل‌گرایی و حسن نیت دولت فعلی استرالیا، همکاری‌های دوجانبه را بیشتر خواهد کرد؛ گشایشی که با روی کار آمدن حزب کارگر در سال ۲۰۲۲ در این کشور علنی شده است.

روابط ۲ کشور در سال ۲۰۲۰، پس از یک مناقشه دیپلماتیک تیره شد. پس از آن بود که چین بر صادرات محصولات کشاورزی و معدنی استرالیا محدودیت‌هایی اعمال کرد. در حالی که برخی اختلافات فی‌مابین همچنان وجود دارد، ولی ۲ طرف اکنون بر جلوگیری از تشدید اختلافات متمرکز هستند.

تاریخچه و کارکرد دیپلماسی پاندا

نخست وزیر چین تاکیده کرده پانداها به عامل دوستی چین و استرالیا و نماد دوستی عمیق بین ۲ ملت تبدیل شده‌اند و تا زمانی که هر دو طرف آن را گرامی بدارند، همکاری بین چین و استرالیا می‌تواند از اقیانوس آرام عبور کند، اختلافات را پشت سر بگذارد و به منافع متقابل و نتایج برد-برد دست یابد.

ارسال پاندا به عنوان هدیه‌ای دیپلماتیک در سیاست خارجی چین سبقه‌ای طولانی دارد و از دیرباز به عنوان یکی از ابزارهای نمادین سیاسی برای این کشور کارکرد داشته است.

پانداها طی سال‌ها به مثابه سفیران دوستی چین نقش‌آفرینی کرده‌اند. جمهوری خلق چین از زمان تاسیس در ۱۹۴۹، از هدیه یا قرض دادن پاندا برای تقویت وجهه بین‌المللی خود استفاده کرده است. چین برای تحکیم روابط با متحدان سوسیالیست خود در دهه ۵۰ میلادی، ۲ پاندا به اتحاد جماهیر شوروی و پنج پاندای دیگر را بین سال‌های ۱۹۶۵ تا ۱۹۸۰ به کره شمالی هدیه کرد.

در سال ۱۹۷۲ در جریان سفر «ریچارد نیکسون» به چین، ۲ پاندا به ایالات متحده آمریکا هدیه داده شد؛ این اقدام نشانه عادی‌سازی روابط چین و آمریکا و لحظه‌ای مهم برای سیاست خارجی چین بود.

چین از سال ۱۹۸۴ هدیه دادن پانداها را به خاطر کاهش تعدادشان متوقف و به جای آن به قرض دادن آنها به باغ وحش‌های خارجی اقدام کرد.

سابقه استفاده از پانداها برای پاداش دادن به شرکای تجاری هم در کارنامه سیاست خارجی چین موجود است. یک مطالعه در «دانشگاه آکسفورد» نشان می‌دهد زمان اجاره دادن پانداهای چینی به سایر کشورها از جمله سنگاپور، مالزی و تایلند با امضای قراردادهای تجارت آزاد همزمان شده است.

گاهی هم از پانداها برای ابراز نارضایتی چین از یک دولت هم استفاده شده است. در سال ۲۰۱۰ پس از آنکه پکن در مورد ملاقات برنامه‌ریزی شده اوباما و «دالایی لاما» رهبر جدایی‌طلبان تبت به واشنگتن هشدار داد، خواستار استرداد ۲ پاندای متولد شده در آمریکا شد. پاندایی هم که حدود ۲۰ سال پیش به آمریکا قرض داده شده بود، پس از تنش روابط ۲ کشور در آوریل ۲۰۲۳ به چین بازگردانده شد. در نوامبر گذشته هم ۴ پاندای دیگر از آمریکا رفتند. با این حال «شی جین پینگ» پس از دیدار اواسط پاییز پارسال با «جو بایدن» اعلام کرد که آماده ارسال پانداهای بیشتر به آمریکا است؛ سخنانی نشانه تمایل چین برای بهبود روابط با آمریکا تلقی شد.

چالش‌های روابط چین با کشورهای منطقه

از نگاه ناظران چالش‌های روابط چین با کشورهای منطقه آسیا-پاسیفیک همچنان پا برجا و عمیق‌تر از آن است که تنها با مبادله پاندا به طور ریشه‌ای پایان یابد.

در چند دهه گذشته نگرانی از صدور سیستم اقتداگرای چین به کشورهای کوچک به عنوان راهبرد کلان این کشور در توسعه نفوذ سیاسی-اقتصادی همواره از سوی منابع و رسانه‌های غربی مطرح شده است. البته پکن همواره اتهامات ارائه شده را ابزار غرب برای وقفه در پیشرفت خود تفسیر کرده است.

گزارش چندی پیش «شورای آتلانتیک» (پژوهشکده مستقر در واشنگتن) که مدعی است بر اساس ۱۶۹۱ پرونده مرتبط با وزارت بازرگانی چین بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ تهیه شده، می‌گوید که پکن تلاش دارد سیستم اقتدارگرای خود را به کشورهای کوچک و شرکای عمده تجاری‌اش تحمیل کند.

به ادعای تهیه کنندگان این گزارش، ۷۹۵ مورد از این اسناد به نوعی نشانگر وجود یک برنامه نظام‌مند مرتبط با آموزش و تبلیغ برنامه مقام‌های چین هستند. به بیان دیگر، این اسناد به صورت سازمان یافته‌ای ایده‌ها و عملکرد مدل اقتصای چین را در میان کشورهای اروپای شرقی، آمریکای لاتین، آفریقا و آسیا تبلیغ می‌کنند.

با اینکه مقامات چینی بارها تاکید کرده‌اند پکن برنامه‌ای برای صدور سیستم سیاسی خود ندارد، اما غربی‌ها با استناد به مجموعه‌ای از اسناد دولتی اصرار دارند که چینی‌ها تلاش می‌کنند از قابلیت‌های نظامی اقتصادی خود به عنوان ابزار صدور ساختار سیاسی در کشورهای کوچک بهره برداری کنند.

به ادعای غربی‌ها ترویج این سیستم به کشورهای دیگر در سراسر جهان راهی برای ایجاد یک بلوک سیاسی اقتدارگرایانه است؛ رویکردی که می‌تواند به پکن کمک کند تا نهادهای جهانی را تغییر دهد و تلاش‌های غرب برای منزوی کردنش با تحریم‌های اقتصادی را ناکارآمد کند.

با وجود چنین فضاسازی‌های ضدچینی، لی چیانگ اولین نخست‌وزیر چینی بود که در ۲۰۲۴ پس از هفت سال به استرالیا سفر کرد و همزمان تعرفه برخی از کالاهای استرالیایی را در جریان سفر خردادماه امسال خود به کانبرا لغو کرد. سفر او بر روی جنبه‌های مثبت روابط دو جانبه از جمله پانداهای بزرگ امانی و تجارت متمرکز بود.

جالب توجه است که مجموعه‌ای از تحولات که تحت تاثیر قدرت‌گیری حزب کارگر در استرالیا در همراهی با چین انجام می‌گیرد، با برنامه‌های واشنگتن سازگاری ندارد. در این میان، دیپلماسی پاندا ممکن است به چین برای غلبه بر چالش‌های تقابل با واشنگتن در منطقه آسیا پاسیفیک کمک کند. با این حال باید دید دیپلماسی اژدهای زرد با پیاده‌نظام‌هایی مانند پاندا در قبال دیگر متحدان آمریکا مانند کره جنوبی یا ژاپن هم کارایی خواهد داشت یا خیر؟