سرویس خبری ایران من: در شرایط پیچیده سیاست بین‌الملل و پس از روی کار آمدن مجدد دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، موضوع مذاکرات ایران و آمریکا وارد فاز تازه‌ای شده است. اظهارات متقابل مقامات دو کشور و تحرکات دیپلماتیک اخیر، چشم‌انداز جدیدی را در روابط ایران و غرب ترسیم می‌کند. این گزارش به بررسی جامع آخرین تحولات در این زمینه، از موضع‌گیری‌های رسمی تا واکنش‌های داخلی و تحلیل چشم‌انداز آینده مذاکرات می‌پردازد.
چشم‌انداز مذاکرات در دوره جدید
به گزارش ایران من، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و دبیرکل اتحادیه بین‌المجالس جهانی با تاکید بر این که دولت ایران فعلا اجازه ندارد که مذاکره مستقیم با آمریکا انجام دهد و فقط این اذن را گرفته است که با کشورهای اروپایی مذاکره کند گفت: اولویت اول، دوم و سوم ترامپ، موضوع ایران نیست، زیرا در حال حاضر چالش‌های زیادی از موضوعات داخلی نظیر مهاجران غیرقانونی و مسائل اقتصادی گرفته تا موضوعات خارجی به‌ویژه جنگ اوکراین و نبرد تمام‌عیار اقتصادی آمریکا با چین، پیشِ روی ترامپ قرار دارد و رسیدگی به این چالش‌ها از اولویت بالاتری نسبت به رسیدگی به موضوع ایران برای رئیس‌جمهور جدید آمریکا برخوردار است. وی افزود: مذاکرات ایران با طرف‌های غربی می‌تواند صرفا محدود به مسائل هسته‌ای باقی نماند و اگر غربی‌ها بخواهند با ایران مذاکره کنند، علاوه بر موضوع هسته‌ای، امکان انجام مذاکره درباره موضوعات دیگری نیز وجود دارد؛ به نحوی که می‌توان درباره مسائل منطقه‌ای، موضوعات بین‌المللی و مسائل دوجانبه، با کشورهای غربی و حتی آمریکا مذاکره کرد.
موضع‌گیری‌های اخیر مقامات ایران و آمریکا
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور جدید آمریکا که در فاصله سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ نیز رئیس‌جمهور این کشور بود و سیاست فشار حداکثری و تشدید تحریم‌ها را علیه ایران اجرا کرد، در تازه‌ترین اظهار نظر خود درباره ایران، پالس‌های مثبتی پیرامون احتمال انجام مذاکره و دستیابی به توافق به طرف‌های ایرانی فرستاده است. او چند روز بعد از مراسم تحلیف خود در مصاحبه با شبکه فاکس‌نیوز گفته است که «تنها چیزی که درباره ایران می‌خواهم، این است که آن‌ها یک کشور عالی داشته باشند. آن‌ها پتانسیل خوبی دارند. مردم شگفت‌انگیزی هستند. تنها چیزی که درمورد آن‌ها گفتم، این بود که آن‌ها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند. روش‌هایی وجود دارد که اگر با ایده معامله توافق کنید، می‌توانید از اجرای آن مطمئن شوید.»
پالس‌های مثبت درباره مذاکره با ایالات متحده را اخیرا برخی مقامات دولت ایران هم به طرف‌های آمریکایی فرستاده‌اند. از جمله این که هفته گذشته، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور در مصاحبه با شبکه آمریکایی NBC در پاسخ به سوال مجری درباره این که آیا ایران حاضر است با دولت جدید آمریکا، مذاکرات مستقیمی انجام دهد یا خیر، خاطرنشان کرد که «مشکل ما با گفت‌وگو نیست، مشکل ما با پایبندی به تعهداتی است که از نتیجه گفت‌وگو به دست می‌آید. ما در گفت‌وگوهایی که با ۱+۵ انجام دادیم و مدت طولانی هم طول کشید، به همه تعهدات آن پایبند بودیم، ولی متاسفانه این طرف مقابل بود که به این تعهدات پایبند نبود. وقتی به نیویورک رفته بودیم، با اروپایی‌ها گفت‌وگو کردیم، با خود آمریکایی‌ها هم به طور غیرمستقیم گفت‌وگو داشتیم. الان هم گفت‌وگوی بین ایران با کشورهای اروپایی ادامه دارد.»
اشاره پزشکیان به مذاکراتی است که در دو ماه گذشته دو مرتبه در شهر ژنو سوئیس در سطح معاونان وزیر خارجه بین ایران با اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی بریتانیا، آلمان و فرانسه انجام شده و به‌زودی قرار است دور سوم این مذاکرات نیز برگزار شود. این گفت‌وگوها که بعد از تصویب قطعنامه اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران آغاز شده، مشخصا درباره پرونده هسته‌ای کشورمان است و در شرایطی که حدود هشت ماه دیگر، دوره اجرای برجام به پایان می‌رسد، ایران قصد دارد که ضمن حل کردن اختلافات خود با کشورهای غربی در موضوع هسته‌ای، جلوی فعال شدن مکانسیم ماشه توسط اروپایی‌ها و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل را بگیرد.
تحولات داخلی و واکنش‌ها به مذاکرات
البته در روزهای اخیر، ارسال پالس‌های مثبت توسط اعضای دولت پزشکیان برای شروع دور تازه‌ای از مذاکرات با آمریکا، محدود به شخص رئیس‌جمهور نمانده است. از جمله این که محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور، هفته گذشته ضمن شرکت در اجلاس مجمع جهانی اقتصاد (داووس)، در حاشیه این اجلاس با فرید زکریا، خبرنگار و مجری تلویزیونی ایرانی‌الاصل آمریکایی، مصاحبه کرد. او در آن مصاحبه، ضمن این که خروج آمریکا از برجام در دولت قبلی ترامپ را ناشی از اشتباهات مشاوران سابق او دانست، تاکید کرد که «امیدوارم این‌بار، ترامپ جدی‌تر، متمرکزتر و واقع‌بینانه‌تر عمل کند. او بولتون را کنار گذاشت. او برایان هوک را کنار گذاشت. او پمپئو را کنار گذاشت.»
ظریف البته در بخش دیگری از مصاحبه خود، به ایجاد تفاوت در سیاست خارجی ایران با تغییر دولت‌ها و نقش گروه‌های تندرو در تعیین سیاست‌های کشورمان نیز اشاره کرد و گفت که «اگر سعید جلیلی رئیس‌جمهور می‌شد، ممکن بود که یک جنگ در منطقه خاورمیانه اتفاق بیفتد.» این صحبت‌های ظریف، اصلا به مذاق افرادی که خود را «انقلابی» می‌دانند، خوش نیامده است و آن‌ها دیروز تجمعی اعتراضی را در تهران علیه معاون راهبردی رئیس‌جمهور برگزار کردند و خواستار عزل او شدند. تجمعی با عنوان «کودتا علیه اسلامیت و جمهوریت نظام توسط نفوذی‌ها» که در آن عده‌ای به صورت کفن‌پوش حضور پیدا کردند و شعارهایی را علیه ظریف سر دادند و انتصاب او به سمت معاونت رئیس‌جمهور را غیرقانونی دانستند.
چشم‌انداز آینده مذاکرات
برجامِ امروز دیگر برجامِ چند سال قبل نیست. در چنین شرایطی، از فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی و دبیرکل اتحادیه بین‌المجالس جهانی پرسیدیم که آیا با روی کار آمدن دولت جدید در ایالات متحده، احتمال شکل‌گیری دور تازه‌ای از مذاکرات بین ایران و آمریکا وجود دارد یا خیر، که او نیز در گفت‌وگو با خبرنگار دیده‌بان ایران توضیح داد: در چند سال گذشته، هیچ وقت باب مذاکره از طرف ایران مسدود نبوده است و برخی کشورهای میانجی مثل عمان، همیشه با طرف ایرانی و طرف‌های غربی از جمله آمریکایی‌ها در تماس بوده‌اند. جمهوری اسلامی در مذاکره را همیشه باز گذاشته است تا به دنیا نشان دهد که ایران به اصول و قواعد بین‌المللی پایبند است و این آمریکا بود که تعهدات خود را زیر پا گذاشت و از برجام خارج شد.
نماینده زاهدان در مجلس خاطرنشان کرد: صحبت‌هایی که آقای پزشکیان و برخی دیگر از مسئولان دولت درباره لزوم انجام مذاکره مطرح کرده‌اند، صحیح است، اما سوال مهم این است که قرار است با چه کسی و درباره چه چیزی مذاکره کنیم؟ باید توجه داشت که دولت ما فعلا اجازه ندارد که مذاکره مستقیم با آمریکا انجام دهد و فقط این اذن را گرفته است که با کشورهای اروپایی مذاکره کند. البته ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری خود با دوره اول متفاوت است، اما موضوعات استراتژیکی که ایران براساس آن طراحی‌های خود را انجام داده، با گذشته تفاوت پیدا کرده است، به گونه‌ای که برجامِ امروز، دیگر برجامِ چند سال قبل نیست، بلکه ماهیت سیاسی و امنیتی این توافق کاهش یافته و صرفا در حد یک موضوع خاص فنی و حقوقی باقی مانده است.
مالکی با تاکید بر این که مذاکرات ایران با طرف‌های غربی می‌تواند صرفا محدود به مسائل هسته‌ای باقی نماند، اظهار داشت: اگر غربی‌ها بخواهند با ایران مذاکره کنند، علاوه بر موضوع هسته‌ای، امکان انجام مذاکره درباره موضوعات دیگری نیز وجود دارد؛ به نحوی که می‌توان درباره مسائل منطقه‌ای، موضوعات بین‌المللی و مسائل دوجانبه، با کشورهای غربی و حتی آمریکا مذاکره کرد. اما الان اصلا مشخص نیست که آیا این مسائل هم روی میز مذاکرات قرار خواهد گرفت یا خیر. در همین راستا، ظهر امروز (یکشنبه ۷ بهمن) قرار است تیم مذاکره‌کننده ایران در کمیسیون امنیت ملی حضور پیدا کنند و محورهای مذاکرات آتی خود را برای نمایندگان مجلس مشخص کنند. البته فعلا مذاکرات ایران با طرف‌های اروپایی خواهد بود و هنوز قرار نیست که آمریکا هم به میز مذاکرات اضافه شود.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به دیده بان ایران: صحبت‌های اخیر ترامپ نشان می‌دهد که دولت جدید آمریکا خواهان انجام مذاکره با ایران است. با این حال، از وقتی که او دولت را به دست گرفته، هیچ پیغامی در راستای درخواست برای انجام مذاکره، به صورت رسمی از سوی آمریکایی‌ها توسط کشورهای میانجی به ایران ارسال نشده است. این در حالی است که قبل از آن، پیام‌هایی از سوی دولت قبلی آمریکا توسط میانجی‌ها به ایران مخابره می‌شد. از جمله در سفری که شخصا سال گذشته به عمان انجام دادم، مقامات ارشد عمانی هم این مباحث را از سوی مسئولان دولت قبل آمریکا مطرح کردند. اما تیم جدید ترامپ، تازه چند روز است که مسئولیت رسمی را به دست گرفته‌اند و هنوز پیغامی رسمی به طرف‌های ایرانی نفرستاده‌اند.
اختلاف نظر درباره اظهارات ظریف در داووس
ظریف نباید در اجلاس داووس علیه جلیلی صحبت می‌کرد. مالکی همچنین به تجمع اخیر گروه‌های تندرو علیه محمدجواد ظریف و مخالف آن‌ها با انجام مذاکره با طرف‌های غربی، اشاره کرد و گفت: صحبت‌هایی که اخیرا آقای ظریف در اجلاس داووس مطرح کرد، با سیاست کلان نظام در موضوع مذاکره با طرف‌های غربی متفاوت است. ضمن این که بهتر بود آقای ظریف، صحبت‌هایی را که درباره مسائل داخلی کشورمان بیان کرد، در یک اجلاس جهانی اقتصادی مطرح نمی‌کرد. جای طرح کردن این صحبت که اگر آقای جلیلی رئیس‌جمهور می‌شد، منطقه خاورمیانه درگیر جنگ می‌شد، در اجلاس داووس نبود. چرا ما باید دعواهای داخلی خودمان را به مجامع جهانی ببریم؟!
واکنش‌های مجلس و نمایندگان به سخنان ظریف
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ادامه داد: وقتی آقای ظریف چنین صحبت‌هایی را مطرح می‌کند، برخی نمایندگان مجلس نیز پاسخ ایشان را می‌دهند و علیه ایشان موضع می‌گیرند. در روزهای اخیر بیش از ۲۰۰ نفر از نمایندگان مجلس، مرتبا در انتقاد از صحبت‌های آقای ظریف، به بنده پیامک داده‌اند و مخالفت خودشان را ابراز کرده‌اند. من براساس شناختی که از آقای پزشکیان دارم، مطمئن هستم که ایشان هم راضی به طرح این صحبت‌ها نبود. رئیس‌جمهور محترم به دنبال ایجاد وفاق و همدلی است، نه دامن زدن به دوقطبی‌های انتخاباتی؛ بنابراین امیدواریم خود آقای پزشکیان، اشتباه آقای ظریف را به ایشان گوشزد کند.
لزوم حفظ وحدت ملی و پرهیز از دوقطبی‌سازی
وی همچنین خاطرنشان کرد: در هفته‌های اخیر، هم برخی نمایندگان مجلس مواضع تندی را اتخاذ کرده‌اند و هم آقای ظریف صحبت‌های نامناسبی را در حاشیه اجلاس داووس مطرح کرده است. دیروز هم برخی افراد تندرو، تجمعی را برگزار کردند که بیشتر به دوقطبی‌های انتخاباتی دامن زد. همه دوستان از طیف‌های مختلف سیاسی باید توجه داشته باشند که انتخابات ریاست جمهوری تمام شده و رئیس‌جمهور قانونی کشورمان مشخص شده است و همه باید در کنار یکدیگر به سمت حل کردن اصلی‌ترین مساله ایران، یعنی وضعیت نامناسب معیشتی مردم، حرکت کنیم.
مالکی با بیان این که تندروی از سوی همه گروه‌های سیاسی در مخالفت با شعار وفاق ملی قرار دارد، به دیده بان ایران گفت: چه آقای ظریف، چه گروه‌های تندروی مخالف ایشان و چه برخی نمایندگان محترم که همه موضوعات مجلس را به موضوع آقای ظریف می‌کشانند و بعضا هم نحوه اداره مجلس را ضعیف می‌دانند و علیه آقای قالیباف موضع می‌گیرند، همه به دوقطبی‌هایی دامن می‌زنند که هیچ کمکی به حل مشکلات مردم نمی‌کند. کشورمان در حال حاضر وضعیت خوبی ندارد و در این شرایط، وظیفه همه ما این است که همدل باشیم و یک صدا را از ایران به گوش جهان برسانیم؛ بنابراین باید حرف خود را یکی کنیم و از تندروی دست برداریم.
چارچوب مذاکرات و نقش شورای عالی امنیت ملی
دبیرکل اتحادیه بین‌المجالس جهانی ادامه داد: چگونگی انجام مذاکره و موضوعات مورد مذاکره با طرف‌های غربی، جزو مسائل کلان نظام است که توسط آقای ظریف یا برخی نمایندگان مجلس تعیین نمی‌شود. بلکه این موضوعات در چارچوب شورای عالی امنیت ملی مشخص می‌شود و رهبر انقلاب نیز رهنمودهای خود را به شورا ارائه می‌دهند و هر تصمیمی هم که شورا بگیرد، صرفا با تایید رهبری اجرایی می‌شود. اکنون که تیم مذاکره‌کننده ایرانی صرفا اجازه دارد با اروپایی‌ها مذاکره کند، چون اذن انجام مذاکره با آمریکا داده نشده است. اگر هم فردا روزی اذن داده شد که طرف‌های ایرانی با آمریکایی‌ها هم مذاکره کنند، آن هم در چارچوب سیاست کلی نظام اتفاق خواهد افتاد؛ بنابراین نباید در شرایط دشوار موجود که مردم درگیر مشکلات معیشتی هستند، ما مسئولان به چندصدایی دامن بزنیم.
وی در پایان تصریح کرد: اساسا در نظام جمهوری اسلامی، شورای عالی امنیت ملی، مسائل کلان را بعد از در نظر گرفتن همه ابعاد و مشورت با دستگاه‌های ذی‌ربط به رهبر انقلاب پیشنهاد می‌کند و مقام معظم رهبری نیز بعد از شنیدن پیشنهادات شورا، تصمیم‌گیری می‌کنند، به نحوی که یا نظر شورا را تایید می‌کنند یا رهنمودهای خود را به شورا ارائه می‌دهد؛ بنابراین اگر قرار باشد که یک روز طرف‌های ایرانی پای میز مذاکره با طرف‌های آمریکایی بنشینند، قبل از آن حتما اجازه انجام این مذاکره از رهبر انقلاب دریافت شده است.
