سرویس خبری ایران من: در شرایطی که تحولات بینالمللی و بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، معادلات جهانی را دستخوش تغییرات جدی کرده است، ششمین نشست گفت و شنود پیرامون نظم جهانی و سیاست خارجی ایران با حضور محمدجواد ظریف و جمعی از کارشناسان روابط بینالملل برگزار شد. در این نشست، چشمانداز تحولات منطقه و جهان و راهکارهای پیش روی سیاست خارجی ایران مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.
تحلیل اجلاس داووس و بازگشت قدرت سخت
به گزارش ایران من، ششمین نشست گفت و شنود پیرامون «نظم جهانی و سیاست خارجی ایران» روز شنبه ۶ بهمن ماه با عنوان “چشمانداز تحولات منطقه و جهان در دوره ترامپ” در محل موسسه «مطالعات ایران و اوراسیا» (ایراس) برگزار شد. در این نشست که با حضور مهدی سنایی، معاون امور سیاسی دفتر رئیسجمهور و بنیانگذار موسسه ایراس برگزار شد جمعی از کارشناسان روابط بینالملل و دیپلماتها حضور داشتند.
در ابتدای این نشست محمد جواد ظریف، معاون راهبردی رئیس جمهور و وزیر سابق امور خارجه سخنان خود را با اشارهای کوتاه به مجموعه سخنان گفته و شنیده شده در پنجاه و پنجمین مجمع جهانی اقتصاد (داووس ۲۰۲۵) آغاز کرد. وی تأکید کرد که در این دور از نشستهای سالانه داووس، «بازگشت قدرت سخت» با تمرکز بر ریاست جمهوری دوباره دونالد ترامپ در ایالات متحده، بحثهای بسیاری را به خود اختصاص داد.
نکته قابل توجه این بود که با توجه به تجربه جهانی از یک دور ریاست جمهوری دونالد ترامپ، یک جمله در اکثر برآوردها و اظهارنظرها مشترک بود: «دونالد ترامپ، رئیس جمهور جدید ایالات متحده را جدی بگیرید اما نه کلمه به کلمه او را.» برآورد بسیاری از حاضران این بود که ترامپ به دنبال بازگرداندن قدرت سخت است اما با استفاده از ابزار تعرفه.
ظریف برای تأیید این تحلیل به نمونهای اخیر اشاره کرد: در همین بازه زمانی اندک گذشته از بازگشت به قدرت، پس از امتناع دولت کلمبیا از پذیرش دو پرواز نظامی حامل مهاجران غیرقانونی کلمبیایی به آمریکا، ترامپ از اعمال تعرفه ۲۵ درصدی بر کالاها و محدودیت ویزا برای اتباع کلمبیا خبر داد. در نتیجه میتوان گفت که چهل و هفتمین رئیس جمهور آمریکا به دنبال احیای قدرت سخت آمریکا است اما با اهرم اقتصادی و نه ابزار نظامی.
چالشهای روابط بینالمللی در دوره جدید
محمدجواد ظریف در ادامه با اشاره به اینکه برخی معتقدند لازمه جهان قطبی، وفاداری است، گفت: برخی از حاضران معتقد بودند که دونالد ترامپ جهان را به دو بخش تقسیم میکند؛ کشورهای کوچکتر و کشورهای همتراز. او از کشورهای کوچکتر حتماً انتظار وفاداری دارد اما از کشورهای همتراز با ایالات متحده توقع وفاداری ندارد.
وزیر خارجه پیشین درباره بحثهای صورت گرفته پیرامون جهان پسا قطبی گفت: برخی از حاضران و سخنرانها معتقد بودند که اروپا خواهان اعمال نسبی هژمونی آمریکا است اما دونالد ترامپ چنین چیزی را نمیخواهد. همزمان عدهای هم تأکید داشتند که عنصر وفاداری چندان در محاسبههای ترامپ ثابت نیست که البته در این باره تردیدهای جدی وجود دارد.
ظریف در ادامه افزود: قطببندی جدید در سطح بینالمللی در آینده نزدیک شکل نخواهد گرفت. برخی این وضعیت را برپایی نوعی هرج و مرج میدانند اما به نظر بنده الزاماً هرج و مرج رخ نخواهد داد. این به معنی شرایط جدید بینالمللی است که ما «ائتلافهای موقتی مبتنی بر موضوع» به جای «قطببندیهای دائمی» خواهیم داشت. اینکه ما دیگر شاهد وفاداری نخواهیم بود در همین ائتلافهای موقتی موضوعی، قابل تفسیر است. ممکن است برخی از این ائتلافها به دلیل موضوع و هدف شکلگیری آن طولانیتر هم باشند.
موقعیت ایران در شرایط جدید جهانی
معاون راهبردی رئیسجمهور در ادامه با تأکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران در این شرایط فرصتی دارد که باید از آن استفاده بکند، گفت: عدهای در خارج از ایران به شمول صهیونیستها و برخی از جریانهای برانداز ایرانی، به دنبال تثبیت این تفسیر و تصویر هستند که ایران در ضعیفترین و همزمان خطرناکترین حالت خود قرار دارد.
وی افزود: این تصور آنچنان جا افتاده که در یکی از جلسات گفت و شنود برگزار شده در داووس یکی از عالیرتبهترین مقامهای اروپایی دائماً تکرار میکرد که در این بازه زمانی ایران ضعیف شده است. در نهایت به او گفتم فرض کنیم که گفته شما صحیح است و ایران ضعیفتر شده است پس شما و همفکران شما دیگر نمیتوانید ادعا کنید که ایران صلح خاورمیانه را بر هم زده است چرا که به قول شما ما قدرت این کار را نداریم. در این جلسات اصرار من این بود که دلیل عدم برقراری صلح در خاورمیانه ایران نیست بلکه پرونده همچنان مفتوح فلسطین است.
ظریف در ادامه این سخنرانی گفت: دومین نکتهای که آنها بر روی آن تأکید دارند این است که ایران به ادعای آنها «ضعیف شده» اکنون با گزینههای کمتری روبهرو است و شاید هم بتوان گفت که تنها گزینه باقیمانده برای تهران سلاح هستهای است. آنها در ادامه این ادعا میگویند که پیش از آنکه ایران بتواند به سمت تولید سلاح برود باید با اقدام نظامی مانع این کشور شویم.
وی افزود: البته از حرفهای اخیر دونالد ترامپ اینگونه بر میآید که چندان خریدار این استدلالهای مطرح شده نیست. همزمان نکتهای که باید توجه داشته باشیم این است که ذهن ترامپ قابل تغییر است و اینطور نیست که او مثلاً متفکر روابط بینالملل با یک تئوری جا افتاده باشد که نتوان چیزی را در ذهن او تغییر داد. ترامپ تفکر تثبیت شدهای در این زمینه ندارد و بسته به شرایطی که در لحظه در آن قرار میگیرد حاضر است برخی پارادایمهای خود را تغییر هم بدهد.
راهکارهای پیش روی سیاست خارجی ایران
محمد جواد ظریف در بخش پایانی این نشست در پاسخ به برخی پرسشهای مطرح شده گفت: من با دوستان موافق هستم که سیاست خارجی ایران باید از منطقه شروع شود ولی ما باید سایه یک مزاحم را از سر سیاست خارجی ایران برداریم. من آمریکا را یک فرصت برای سیاست خارجی ایران نمیبینم، آمریکا را مزاحمت و یا غل و زنجیری میدانم که باید از پای سیاست خارجی ایران باز شود.
وی با اشاره به کتاب خود با عنوان «پایاب شکیبایی» تصریح کرد: اگر ما میخواهیم با آفریقا یا اروپا رابطه داشته باشیم این رابطه نباید در قالب دعوای با آمریکا تعریف شود چرا که در این دعوا، کسی جانب ما را نمیگیرد. ما نیازی به برقراری رابطه دوستانه با آمریکا نداریم بلکه باید کاری بکنیم که دیگران وقتی با ما رابطه برقرار میکنند احساس نکنند باید با آمریکا دعوا کنند.
معاون راهبردی رئیس جمهور در پاسخ به پرسش یکی از حاضران درباره میزان پرداختن به بحث چین در نشستهای رسمی و غیررسمی برگزار شده در داووس گفت: بحث درباره چین بسیار برجسته و پررنگ بود. بسیاری هم نگران تقابل چین با آمریکای ترامپ بودند. یکی دیگر از بحثهای پررنگ که البته به ایران هم مربوط میشد تکرار ادعای کمک نظامی ایران به روسیه در جنگ اوکراین بود و من در مجموع گفتوگوهایی که داشتم متوجه شدم که این مساله برای کشورهای اروپایی بسیار مهم است و باید فکری برای حل این اختلاف با اروپا بکنیم.
در پایان این نشست، ظریف با انتقاد از تکرار روایتهای آمریکا و رژیم اسرائیل در داخل ایران توسط برخی مخالفان دولت، تأکید کرد که خیانتکار خواندن دولت به دلیل هرگونه مذاکره احتمالی با آمریکا در حقیقت تکرار روایت آمریکایی و اسرائیلی است. وی همچنین بر لزوم بازتولید قدرت معنایی ایران در خارج و داخل از کشور تأکید کرد.