سرویس خبری ایران من: در ماه‌های اخیر، شاهد تلاش‌های دیپلماتیک جدیدی در خصوص برنامه هسته‌ای ایران هستیم. پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، تنش‌ها میان دو کشور افزایش یافته و اکنون به نظر می‌رسد که دولت ترامپ درصدد آغاز مذاکرات مستقیم با ایران است. این تحولات در حالی رخ می‌دهد که نگرانی‌های بین‌المللی درباره پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران روز به روز در حال افزایش است.
تلاش آمریکا برای مذاکرات مستقیم هسته‌ای
دولت آمریکا به‌دنبال آغاز گفت‌وگوهای مستقیم هسته‌ای با ایران است. به‌گفته‌ی مقامات آمریکایی، دولت ترامپ هدفی جاه‌طلبانه را دنبال می‌کند: پایان کامل برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران.
در صورت موافقت تهران با چنین مذاکراتی، این نخستین گفت‌وگوی مستقیم و مستمر میان دو کشور از زمان خروج ترامپ از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ خواهد بود؛ توافقی که در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما به‌دست آمد. دولت ترامپ تلاش دارد در مدتی کوتاه، توافقی را شکل دهد که فراتر از دستاوردهای توافق پیشین باشد.
با این حال، تحقق چنین هدفی آسان نخواهد بود. تهران طی دهه‌ها بر حفظ برنامه هسته‌ای خود پافشاری کرده و همواره بر حق خود برای غنی‌سازی اورانیوم با اهداف صلح‌آمیز تأکید کرده است. پس از سال‌ها مذاکره، یکی از شروط اساسی در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، پذیرش ادامهٔ غنی‌سازی محدود اورانیوم توسط ایران بود.
اکنون اما، مقامات دولت آمریکا می‌گویند این‌بار چنین امتیازی کافی نخواهد بود. یکی از مقامات ارشد دولت تأکید کرده که واشنگتن خواهان برچیده شدن کامل برنامه هسته‌ای ایران است.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، اواخر پنج‌شنبه در جمع خبرنگاران گفت که گفت‌وگوهای رو در رو را مؤثرتر می‌داند. او افزود: «فکر می‌کنم روند مذاکرات سریع‌تر پیش می‌رود و درک بهتری از موضع طرف مقابل به‌دست می‌آورید، برخلاف زمانی که همه چیز از طریق واسطه‌ها انجام می‌شود. می‌دانم که آنها هم مایل به گفت‌وگوی مستقیم هستند.»
مقامات ایرانی روز جمعه از اظهارنظر فوری در این خصوص خودداری کردند.
منابع ایرانی گفته‌اند که رهبران جمهوری اسلامی ایران هفته گذشته در نامه‌ای به ترامپ، آمادگی خود را برای انجام مذاکرات غیرمستقیم با میانجی‌گری کشور ثالث اعلام کرده‌اند. یکی از مشاوران نزدیک به آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، نیز اشاره کرده که احتمال دارد تهران در آینده چراغ سبز برای آغاز گفت‌وگوهای مستقیم نشان دهد.
از سوی دیگر، مقامات آمریکایی تأکید دارند که دولت ترامپ خواهان گفت‌وگویی مستقیم میان مقام‌های بلندپایه دو کشور است و تمایلی به تکرار سناریویی ندارد که در آن مذاکره‌کنندگان در اتاق‌های مجزای یک هتل ماه‌ها یا حتی سال‌ها، پیام‌ها را از طریق واسطه‌ها رد و بدل می‌کردند. در دوره بایدن، پس از آن‌که ایران از شرکت در نشست‌های رو در رو امتناع کرد، آمریکا ناچار به گفت‌وگوهای غیرمستقیم با طرف ایرانی شد.
به‌احتمال زیاد، استیو ویتکوف، نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، نقش کلیدی در تیم مذاکرات ایفا خواهد کرد؛ اگرچه هنوز ترکیب تیم یا محل برگزاری مذاکرات مشخص نشده است.
نگرانی‌های فزاینده درباره پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران
در همین حال، نگرانی‌ها درخصوص افزایش سریع ذخایر مواد شکافت‌پذیر ایران رو به افزایش است. طبق گزارش سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا به کنگره در هفته گذشته، ایران تنها یک تا دو هفته با دستیابی به میزان کافی از اورانیوم غنی‌شده در سطح تسلیحاتی برای ساخت یک بمب هسته‌ای فاصله دارد. هرچند آیت‌الله خامنه‌ای هنوز دستور ساخت سلاح هسته‌ای را صادر نکرده، اما بنا بر این گزارش‌ها، فشارها بر او برای اتخاذ چنین تصمیمی رو به افزایش است.
ترامپ اعلام کرده که به‌دنبال راه‌حلی دیپلماتیک است، اما هشدار داده که در صورت امتناع ایران از مذاکره برای محدودسازی برنامه هسته‌ای‌اش، ممکن است به اقدام نظامی متوسل شود. او ماه گذشته در نامه‌ای به خامنه‌ای، ضرب‌الاجل دوماهه‌ای برای رسیدن به توافق تعیین کرده است؛ موضوعی که به‌گفته‌ی دو منبع آگاه، در محتوای نامه ذکر شده است.
همزمان با تلاش‌های دیپلماتیک، آمریکا حضور نظامی خود در خاورمیانه را نیز تقویت کرده است. پنتاگون دو ناوگروه هواپیمابر به‌همراه جنگنده‌های اف-۳۵، بمب‌افکن‌های بی-۲ و سامانه‌های دفاع موشکی پاتریوت را به منطقه اعزام کرده است.
مقامات آمریکایی تأکید می‌کنند که این اقدامات به‌معنای آمادگی برای حمله قریب‌الوقوع به ایران نیست و هدف از آن، پشتیبانی از عملیات‌های نظامی آمریکا علیه حوثی‌های یمن، متحدان منطقه‌ای تهران، است. با این‌حال، کاخ سفید هشدار داده در صورت حمله حوثی‌ها به نیروهای آمریکایی، ایران را مسئول خواهد دانست.
در این میان، اسرائیل نیز نقش فعالی در تحولات ایفا کرده است. در واکنش به شلیک موشک‌های ایران، نیروهای اسرائیلی بخش قابل‌توجهی از سامانه‌های پدافند هوایی ایران را منهدم کرده و گروه‌های شبه‌نظامی متحد تهران را که تا پیش از این مانعی برای اقدامات نظامی اسرائیل محسوب می‌شدند، تضعیف کرده‌اند. برخی تحلیل‌گران معتقدند این شرایط، می‌تواند ایران را به پذیرش برخی امتیازات در برنامه هسته‌ای‌اش وادارد.
مایکل سینگ، مقام پیشین شورای امنیت ملی آمریکا در امور خاورمیانه، معتقد است: «در شرایطی که ایران از پیامدهای حملات اسرائیل و بحران اقتصادی داخلی رنج می‌برد، ترامپ این وضعیت را فرصتی برای افزایش فشار بر تهران می‌بیند؛ با این امید که رهبران ایران به این نتیجه برسند که توافقی جدید با آمریکا تنها راه نجات خواهد بود.»
با این وجود، ایران نیز اهرم‌هایی در اختیار دارد. کارشناسان و مقامات بر این باورند که جمهوری اسلامی بیش از هر زمان دیگری به توانایی ساخت بمب هسته‌ای نزدیک شده و چنانچه تصمیم به حرکت در این مسیر بگیرد، ممکن است تنها چند ماه با تحقق آن فاصله داشته باشد. گزارش‌ها نشان می‌دهند ایران ماهانه به‌اندازهٔ ساخت یک بمب هسته‌ای، اورانیوم با غنای بالا تولید می‌کند؛ موادی که به‌سرعت می‌توانند به سوخت تسلیحاتی تبدیل شوند.
سینگ همچنین هشدار می‌دهد که ضرب‌الاجل تعیین‌شده از سوی ترامپ، نه تنها فشار را بر تهران، بلکه بر واشنگتن نیز افزایش می‌دهد. دولت ترامپ ممکن است به‌زودی ناچار شود درباره گزینه‌ی نظامی تصمیم‌گیری کند؛ گزینه‌ای که آشکارا تلاش دارد از آن اجتناب کند.
در حال حاضر مشخص نیست که شمارش معکوس برای ضرب‌الاجل دوماهه مورد اشاره در گزارش آکسیوس، از چه زمانی آغاز شده است.
گزینه نظامی و واکنش‌های احتمالی
رهبران اسرائیل سال‌هاست هشدار می‌دهند که در صورت نزدیک شدن ایران به ساخت سلاح هسته‌ای، دست به اقدام نظامی خواهند زد. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در ماه فوریه اعلام کرد که تحت رهبری ترامپ، «هیچ تردیدی ندارد که می‌توانند و خواهند توانست کار را با ایران یکسره کنند.»
در حالی‌که اسرائیل همواره ترجیح داده با هماهنگی کامل با نیروهای آمریکایی به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کند، اکنون در این کشور اعتماد به‌نفس بیشتری نسبت به توانایی انجام این عملیات به‌صورت مستقل وجود دارد.
یکی از مقامات سابق وزارت دفاع آمریکا معتقد است که یک کارزار هوایی مشترک میان آمریکا و اسرائیل می‌تواند آسیب جدی به تأسیسات هسته‌ای ایران وارد کند، اما اگر تهران تصمیم به بازسازی این تأسیسات بگیرد، ممکن است این عملیات‌ها نیاز به تکرار در بازه‌ای ۹ تا ۱۲ ماهه داشته باشند. از سوی دیگر، مقامات ایرانی هشدار داده‌اند که در صورت وقوع حمله، بازرسان بین‌المللی را اخراج کرده و برنامه هسته‌ای خود را به‌صورت پنهانی دنبال خواهند کرد.
یکی از نگرانی‌های دیرینه آمریکا این است که ایران در واکنش به حمله نظامی، موشک‌هایی به سمت کشورهای حوزه خلیج فارس شلیک کند و مسیرهای حیاتی تجارت نفت را هدف قرار دهد؛ موضوعی که اهمیت سامانه‌های دفاع موشکی آمریکا و عملیات حفاظت از مسیرهای دریایی را دوچندان می‌کند.
در همین راستا، مقامات ارشد آمریکایی شروط سخت‌گیرانه‌ای را برای توافق با ایران مطرح کرده‌اند. مایک والتز، مشاور امنیت ملی دولت ترامپ، خواهان کنار گذاشتن کامل تمامی ابعاد برنامه هسته‌ای ایران شده است؛ از غنی‌سازی اورانیوم گرفته تا توسعه موشک‌های بالستیک و تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای.
ایران طی دو دهه گذشته، برنامه هسته‌ای خود را به‌عنوان یکی از دستاوردهای راهبردی نظام معرفی کرده و با وجود فشارهای گسترده بین‌المللی، از کنار گذاشتن آن خودداری کرده است. تهران همچنین بارها اعلام کرده است که هرگز درخصوص برنامه موشکی‌اش که آن را ابزاری دفاعی و بازدارنده در برابر تهدیدات اسرائیل و دیگر دشمنان می‌داند، وارد مذاکره نخواهد شد.
کارشناسان معتقدند ایران تجربه فراوانی در بهره‌برداری از مذاکرات برای کاهش فشارها و حفظ ساختار برنامه هسته‌ای خود دارد. ریچارد نفیو، از مذاکره‌کنندگان ارشد آمریکا در دوره اوباما و بایدن، می‌گوید: «ایرانی‌ها همواره تلاش می‌کنند از قرار گرفتن در موقعیتی که مجبور به پاسخ صریح “بله” یا “خیر” شوند، اجتناب کنند. آنها همیشه به‌دنبال راه سومی هستند که برایشان زمان و فضای بیشتری ایجاد کند.»
اگر ایران بر خطوط قرمز سنتی خود پافشاری کند، ممکن است آمریکا به‌سرعت با انتخابی دشوار درخصوص ادامه مسیر دیپلماتیک یا اقدام نظامی روبه‌رو شود.
آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، نیز روز دوشنبه هشدار داد: «اگر هرگونه اقدام خصمانه‌ای علیه ایران صورت گیرد، با پاسخ قاطع و کوبنده‌ای مواجه خواهند شد.»
نتیجه‌گیری: آینده نامشخص مناقشه هسته‌ای
در حالی که دولت ترامپ به دنبال مذاکرات مستقیم با ایران است، چشم‌انداز رسیدن به توافقی جدید همچنان مبهم و چالش‌برانگیز باقی مانده است. خطوط قرمز هر دو طرف، پیشرفت‌های برنامه هسته‌ای ایران، و هشدارها درباره گزینه نظامی، همگی به پیچیدگی شرایط افزوده‌اند. در چنین فضایی، جامعه جهانی نظاره‌گر تحولاتی است که می‌تواند سرنوشت مناقشه هسته‌ای ایران و آمریکا را در ماه‌های آینده رقم بزند. آنچه مشخص است، هزینه‌های بالای هرگونه رویارویی نظامی برای منطقه خاورمیانه و اقتصاد جهانی خواهد بود.
