سرویس خبری ایران من: مقامات بلندپایه ایران و آمریکا قرار است روز شنبه در عمان با یکدیگر دیدار کنند؛ دیداری که اگر به نتیجه برسد، می‌تواند برای دونالد ترامپ یک دستاورد دیپلماتیک مهم و منحصر‌به‌فرد باشد؛ موفقیتی که جو بایدن، رئیس‌جمهور پیشین، نتوانست به آن دست یابد. با اینکه سیاست خارجی ترامپ همیشه با حاشیه و نقد همراه بوده، اما اکنون شاید در موقعیتی باشد که بتواند دوباره راه دیپلماسی با تهران را باز کند.
در هفته‌های اخیر، واشنگتن و تهران هم نامه‌های پشت‌پرده رد و بدل کرده‌اند، هم تهدیدهای آشکار. ترامپ فرمان استقرار نیروهای نظامی بیشتری را در منطقه صادر کرده و در مقابل، ایران هشدار داده که به هرگونه حمله به پایگاه‌هایش پاسخ خواهد داد. در همین حال، مایکل والتز، مشاور امنیت ملی ترامپ، خواستار برچیده شدن کامل برنامه هسته‌ای ایران شده؛ خواسته‌ای که یادآور مواضع بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل است و از دید بسیاری، بیشتر بهانه‌ای برای زمینه‌سازی حمله نظامی است تا تلاش برای صلح.
با این حال، روز شنبه قرار است استیو ویتکوف، فرستاده ویژه ترامپ، با عباس عراقچی، دیپلمات ارشد ایرانی، دیدار کند تا درباره چارچوب یک توافق احتمالی گفت‌وگو شود. اینکه این مذاکرات مستقیم باشد یا غیرمستقیم، آن‌طور که طرف ایرانی می‌خواهد، اهمیت چندانی ندارد؛ نکته اصلی این است که دو طرف بعد از مدت‌ها سکوت، دوباره در حال گفت‌وگو هستند.
آیا این بار توافق ممکن است؟
چند عامل کلیدی وجود دارد که احتمال موفقیت این دور از دیپلماسی را بالا می‌برد:
نخست، هر دو طرف انگیزه جدی برای رسیدن به توافق دارند. با وجود لحن تند ترامپ، او نمی‌خواهد آمریکا وارد جنگی جدید در خاورمیانه شود. شعار اصلی او بازگرداندن نیروهای آمریکایی به کشور بوده، نه اعزامشان به یک نبرد دیگر. حتی چهره‌های شاخص جناح ترامپ‌گرا، مثل تاکر کارلسون و استیو بنن، مخالف حمله نظامی به ایران هستند.
از سوی دیگر، اقتصاد ایران زیر بار تحریم‌ها به‌شدت آسیب دیده و به‌ویژه با احتمال بازگشت تحریم‌های سازمان ملل در مهرماه، فشار بیشتری در راه است. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور میانه‌روی ایران، با وعده رفع تحریم‌ها و نجات اقتصاد کشور به قدرت رسید و موفقیت دولتش تا حد زیادی به تحقق این وعده بستگی دارد.
تغییر موضع ترامپ نسبت به اسرائیل؟
دومین عامل مؤثر، فاصله گرفتن ترامپ از مواضع سنتی اسرائیل درباره ایران است. از دهه ۹۰ میلادی، مقامات اسرائیلی به شدت مخالف هرگونه تعامل آمریکا با ایران بوده‌اند. حالا هم نتانیاهو خواهان «توافقی به سبک لیبی» شده؛ یعنی تخریب فیزیکی تأسیسات هسته‌ای ایران تحت نظارت آمریکا.
اما ترامپ گویا تمایلی به پیروی از این خواسته ندارد. او نتانیاهو را به واشنگتن دعوت کرد، ولی برخلاف انتظار، محور گفت‌وگوها نه تعرفه‌های تجاری، بلکه مذاکرات محرمانه با ایران بود. حتی به گزارش رسانه‌های اسرائیلی و CNN، هیئت اعزامی از نتایج جلسه راضی نبود. همین رویکرد مستقل ترامپ می‌تواند عاملی کلیدی برای پیشبرد موفق مذاکرات باشد.
برخلاف ایده «تخریب کامل»، ویتکوف از مدل راستی‌آزمایی حمایت کرده؛ مدلی که پایه توافق سال ۲۰۱۵ دولت اوباما بود و بر بازرسی و محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران تمرکز داشت. ایران در گذشته چنین مدلی را پذیرفته و نشانه‌هایی از تمایل به بازگشت به آن دیده می‌شود.
تغییر نگاه تهران به تجارت با آمریکا
اما شاید مهم‌ترین عامل، تغییر رویکرد ایران نسبت به آمریکا باشد. تهران به این باور رسیده که ترامپ نه‌تنها به دنبال توافق است، بلکه حاضر است برای رسیدن به آن، تحریم‌ها را به‌طور معنادار کاهش دهد. این در حالی است که دولت بایدن از دید مقامات ایرانی، نه عزم کافی داشت و نه انگیزه‌ای برای برداشتن تحریم‌ها.
یک مقام ایرانی زمانی گفته بود: «برای بایدن، برداشتن تحریم‌ها به اندازه کندن پوست خودش سخت بود.» اما حالا تهران، توافق با ترامپ را فرصتی متفاوت می‌بیند.
چند سال پیش، ایده تجارت مستقیم با آمریکا برای بسیاری از سیاستمداران ایرانی یک تابو بود. ولی حالا، وزیر خارجه ایران صراحتاً از علاقه به جذب سرمایه آمریکایی صحبت می‌کند. او در یادداشتی برای واشنگتن‌پست نوشت: «این تحریم‌های آمریکاست که شرکت‌های آمریکایی را از فرصتی یک تریلیون دلاری در اقتصاد ایران محروم کرده.» و تأکید کرد که مقیاس این فرصت «بی‌نظیر» است.
تهران حالا به‌خوبی می‌داند که تا وقتی تحریم‌های اولیه آمریکا – یعنی محدودیت‌هایی که شرکت‌های آمریکایی را از تجارت با ایران منع می‌کند – باقی بماند، رفع تحریم‌های ثانویه هم کافی نیست. توافق اوباما فقط تحریم‌های ثانویه را برداشت، و همین باعث شد آمریکا از آن خارج شود چون شرکت‌های آمریکایی نفعی از آن نمی‌بردند.
برای ترامپ، این تحریم‌های اولیه می‌تواند همان اهرم کلیدی باشد که او را به توافقی قوی‌تر از اوباما برساند.
چشم‌انداز دیپلماسی: باریک اما روشن
البته، رسیدن به توافق آسان نخواهد بود. بی‌اعتمادی همچنان عمیق است. مذاکره با کسی که فرمان ترور سردار سلیمانی را صادر کرده، برای تهران ساده نیست. اما با تمام موانع موجود، فضای امروز شاید یکی از امیدوارکننده‌ترین فرصت‌ها برای احیای دیپلماسی طی سال‌های گذشته باشد.
