سرویس خبری ایران من: در ماه‌های اخیر، مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده آمریکا وارد مرحله جدیدی شده است. با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، تلاش‌های دیپلماتیک برای دستیابی به توافقی جدید شدت گرفته است. این مذاکرات در شرایطی انجام می‌شود که تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی همچنان بالاست و طرفین با چالش‌های جدی برای رسیدن به توافقی پایدار روبرو هستند.
چالش انتقال ذخایر اورانیوم: مانع اصلی توافق هسته‌ای
گمان می‌رود جمهوری اسلامی ایران در برابر پیشنهاد ایالات متحده برای انتقال ذخایر اورانیوم غنی‌شده‌اش به یک کشور ثالث—احتمالاً روسیه—مقاومت نشان دهد. این پیشنهاد بخشی از تلاش‌های واشنگتن برای محدود کردن ظرفیت برنامه هسته‌ای ایران و جلوگیری از بهره‌برداری نظامی احتمالی از آن است.
این موضوع یکی از اصلی‌ترین موانع توافق هسته‌ای احتمالی آینده میان دو کشور محسوب می‌شود. در دور نخست مذاکرات که در مسقط، پایتخت عمان برگزار شد، این مسئله در دستور کار قرار گرفت. در این دور، گفت‌وگوها عمدتاً به‌صورت غیرمستقیم میان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، و استیو ویتکوف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، صورت گرفت.
ایران استدلال می‌کند که ذخایر اورانیومی که طی چهار سال گذشته در داخل کشور انباشته شده، باید همچنان در خاک ایران باقی بماند و تحت نظارت کامل و دائمی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار گیرد. به باور تهران، وجود این ذخایر در داخل کشور، نقش نوعی تضمین و بیمه را ایفا می‌کند؛ در صورتی که آمریکا در آینده بار دیگر از توافق خارج شود، ایران بتواند بلافاصله به وضعیت پیشین خود بازگردد. این موضع به تجربه خروج دولت ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸ اشاره دارد؛ زمانی که رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، توافق سال ۲۰۱۵ به رهبری باراک اوباما را لغو کرد.
از نگاه ایران، انتقال ذخایر اورانیوم به خارج از کشور، به‌ویژه بدون ضمانت‌های قوی و پایدار، مخاطره‌آمیز است. چرا که در صورت خروج دوباره آمریکا از توافق، تهران مجبور خواهد شد فرآیند غنی‌سازی در سطح بالا را از نقطه صفر از سر بگیرد؛ و این در حالی است که ایران هیچ تخلفی مرتکب نشده، اما عملاً مجازات می‌شود.
هرچند گفت‌وگوهای مسقط غالباً با واسطه‌گری عمانی‌ها و به‌صورت غیرمستقیم انجام شد، اما برخی ملاقات‌های مستقیم نیز میان نمایندگان دو طرف، از جمله ویتکوف و عراقچی، برگزار شد.
نقش ایتالیا در مذاکرات هسته‌ای: تغییر موازنه در اروپا
در ادامه روند مذاکرات، جورجا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا، اعلام آمادگی کرده تا دور بعدی مذاکرات را روز شنبه در شهر رم میزبانی کند. این تصمیم از سوی ناظران به‌عنوان اقدامی معنادار از سوی دونالد ترامپ در قبال دولت ایتالیا تعبیر شده است؛ حرکتی که می‌تواند جایگاه سنتی کشورهای بزرگ اروپایی در روند مذاکرات هسته‌ای با ایران—یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیا—را تضعیف کند. عمان نیز همچنان به‌عنوان میانجی کلیدی باقی مانده است.
هم‌زمان با برگزاری این نشست در رم، جِی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، نیز در تعطیلات عید پاک در ایتالیا به‌سر خواهد برد. این هم‌زمانی به تعبیر برخی تحلیل‌گران، نشانه‌ای از هماهنگی دیپلماتیک میان سطوح مختلف دولت ترامپ در فرآیند مذاکرات است.
در جریان مذاکرات سال ۲۰۱۵، که منجر به توافق برجام شد، ایتالیا احساس می‌کرد از فرآیند تصمیم‌گیری کنار گذاشته شده است. در آن زمان، نمایندگی اروپا در مذاکرات هسته‌ای با ایران عمدتاً بر عهده سه کشور فرانسه، آلمان و بریتانیا بود—موسوم به «تروئیکای اروپایی». اکنون اما نخست‌وزیر راست‌گرای ایتالیا فرصت یافته است نقشی جدی در روند گفت‌وگوها ایفا کند.
محمد عمرسی، پژوهشگر ارشد مؤسسه تحقیقات سیاست خارجی، می‌گوید: «ملونی انتخابی جالب‌توجه است، چون به‌نظر می‌رسد در میان رهبران اروپایی، نزدیک‌ترین رابطه شخصی را با دونالد ترامپ دارد؛ حتی نزدیک‌تر از رهبران فرانسه، آلمان یا بریتانیا. اگر ایتالیا میزبان مذاکرات شود، این پرسش مطرح خواهد شد که تروئیکای اروپایی در این فرآیند چه نقشی ایفا خواهد کرد.»
فشارهای اقتصادی و سیاست‌های منطقه‌ای: چالش‌های پیش روی ایران
در این میان، ایران در حالی وارد مذاکرات شده که تحت فشارهای شدید خارجی قرار دارد—از جمله تهدید به اعمال تحریم‌های گسترده‌تر و حتی حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای‌اش از سوی ایالات متحده. در چنین شرایطی، دولت ایران امیدوار است بتواند در ازای امتیازدهی‌های احتمالی در حوزه هسته‌ای، تحریم‌های اقتصادی را لغو کرده و زمینه را برای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی فراهم کند.
یکی از موضوعاتی که در مراحل اولیه گفت‌وگوها مطرح شده، طراحی نوعی بیمه یا سازوکار محافظتی برای شرکت‌های خارجی است که قصد سرمایه‌گذاری در ایران را دارند. این موضوع از آن‌جا ناشی می‌شود که در پی خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و بازگشت تحریم‌ها، بسیاری از شرکت‌های اروپایی که با ایران قرارداد بسته بودند، تحت فشار قرار گرفتند و پروژه‌های خود را متوقف کردند. اتحادیه اروپا نیز نتوانست سازوکار مؤثری برای حمایت از این شرکت‌ها طراحی کند و در نهایت سرمایه‌گذاری خارجی در ایران دچار افت شدید شد.
در سطح سیاسی، دولت ترامپ در مسیر مذاکرات، تصمیم گرفته برخی مسائل دیگر در روابط دوجانبه با ایران را موقتاً کنار بگذارد. از جمله بحث بر سر «رفتار بی‌ثبات‌کننده منطقه‌ای» ایران که همواره مورد انتقاد اسرائیل و برخی جریان‌های تندرو در واشنگتن بوده است. این تصمیم با سردرگمی برخی محافل ضدایرانی همراه شده است؛ چرا که آن‌ها انتظار داشتند آمریکا هم‌زمان با مذاکرات هسته‌ای، فشار بیشتری بر سیاست‌های منطقه‌ای تهران وارد کند.
با این حال، تحلیل‌گران می‌گویند واشنگتن احتمالاً در مرحله‌ای به‌دنبال دریافت تضمین‌هایی از ایران خواهد بود مبنی بر اینکه از نفوذ خود در منطقه برای مداخله در امور داخلی کشورهای دیگر استفاده نکند. تهران اما این موضع را رد کرده و تأکید دارد که آنچه ثبات منطقه را تهدید می‌کند، اقدامات تجاوزکارانه اسرائیل در سوریه، لبنان و فلسطین است، نه سیاست‌های جمهوری اسلامی.
از سوی دیگر، توان منطقه‌ای ایران نیز با تحولات اخیر آسیب‌هایی دیده است: سقوط قریب‌الوقوع دولت بشار اسد در سوریه، افزایش حملات نظامی اسرائیل به غزه و حزب‌الله در لبنان، و تشدید حملات آمریکا به یمن، همگی از جمله عواملی هستند که نفوذ ایران را محدود کرده‌اند. افزون بر این، صادرات نفت ایران نیز زیر فشار تحریم‌های سنگین دولت ترامپ قرار گرفته و ظرفیت اقتصادی کشور را بیش از پیش تضعیف کرده است.
