سرویس خبری ایران من: مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا وارد مرحله کارشناسی می‌شود. کارشناسان این تحول را نشانه پیشرفت می‌دانند. اختلافات اساسی همچنان باقی مانده است. تیم‌های فنی باید جزئیات پیچیده را حل کنند.
آغاز مذاکرات کارشناسی؛ نشانه‌ای از پیشرفت یا مانعی تازه در مسیر توافق هسته‌ای؟
مذاکرات میان ایران و آمریکا درباره برنامه هسته‌ای، روز چهارشنبه وارد مرحله‌ای تازه می‌شود: گفت‌وگوهایی در “سطح کارشناسی”. بسیاری از تحلیلگران این تحول را نشانه‌ای از پیشرفت گفت‌وگوها می‌دانند. اما در عین حال هشدار می‌دهند که چنین مرحله‌ای الزاماً به معنای نزدیکی به توافق نهایی نیست.
مذاکرات در این مرحله، نشان می‌دهد که گفت‌وگوهای میان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و استیو ویتکوف، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، به بن‌بست نرسیده و همچنان بر سر مبادله‌ای احتمالی مذاکره می‌شود: محدودیت در برنامه هسته‌ای ایران در برابر لغو تحریم‌های اقتصادی.
دیدگاه کارشناسان درباره مرحله فنی مذاکرات
کلسی دونپورت، مدیر سیاست منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در انجمن کنترل تسلیحات، که سال‌ها برنامه هسته‌ای ایران را دنبال کرده، در این‌باره می‌گوید: «این‌که دو طرف بر سر آغاز مذاکرات فنی توافق کرده‌اند، نشان می‌دهد که به‌دنبال اهدافی عمل‌گرایانه و واقع‌بینانه هستند. اگر آمریکا خواستار برچیدن کامل برنامه غنی‌سازی ایران بود، تهران دلیلی برای ورود به مذاکرات فنی نداشت.»
با این حال، کارشناسان چالش‌های مرحله فنی را مهم می‌دانند: چه میزان غنی‌سازی برای آمریکا قابل‌پذیرش است؟ برنامه موشک‌های بالستیک ایران چه جایگاهی در توافق دارد؟ کدام‌یک از تحریم‌ها باید برداشته شوند و کدام‌ها باقی بمانند؟ریچارد نفیو، از اعضای ارشد مؤسسه واشنگتن و یکی از طراحان تحریم‌های ایران در دولت اوباما، می‌گوید: «فایده مذاکرات کارشناسی زمانی مشخص می‌شود که اراده سیاسی برای دستیابی به توافق وجود داشته باشد. در غیر این صورت، کارشناسان فقط وقت تلف خواهند کرد.»
تجربه تاریخی مذاکرات فنی در برجام
در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ نیز تیم‌های کارشناسی نقشی کلیدی داشتند. ارنست مونیز، وزیر انرژی وقت آمریکا، در کنار علی‌اکبر صالحی، رئیس وقت سازمان انرژی اتمی ایران، جزئیات فنی توافق را مشخص کردند. تخصص فنی این دو نفر باعث شد مسیر مذاکره به نتیجه برسد.
براساس برجام، ایران تعهد کرده بود اورانیوم را فقط تا خلوص ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند و حداکثر ۳۰۰ کیلوگرم ذخیره داشته باشد. امروز اما ایران بخشی از اورانیوم را تا ۶۰ درصد غنی‌سازی کرده، که فقط یک گام فنی با سطح تسلیحاتی (۹۰ درصد) فاصله دارد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آخرین گزارش خود، ذخایر اورانیوم ایران را بیش از ۸۲۰۰ کیلوگرم اعلام کرده است. برجام همچنین بر نوع سانتریفیوژهای مجاز، نحوه لغو تحریم‌ها و مدت‌زمان محدودیت‌ها نظارت داشت؛ موضوعاتی که بدون تخصص فنی امکان توافق بر سر آن‌ها وجود ندارد.
اهمیت نظارت و اجرای توافق
دونپورت تأکید می‌کند: «بدون مکانیزم اجرایی و نظارت مؤثر، هر توافقی درباره عدم اشاعه بی‌ارزش خواهد بود. آمریکا به تیمی فنی و توانمند نیاز دارد تا بتواند به دقت، محدودیت‌ها و سازوکارهای نظارتی را تدوین کند؛ به‌طوری‌که اگر ایران قصد حرکت به‌سمت ساخت سلاح را داشت، فوراً شناسایی شود و فرصت واکنش باقی بماند.»
فعلاً مشخص نیست چه افرادی از سوی دو کشور در مذاکرات فنی حضور خواهند داشت. هر دو طرف درباره جزئیات گفت‌وگوها سکوت کرده‌اند، با وجود آن‌که فضای کلی مذاکرات را مثبت ارزیابی می‌کنند.
اختلافات اساسی بر سر میزان غنی‌سازی
در همین حال، اظهارات اخیر ویتکوف در مصاحبه‌ای تلویزیونی، باعث بروز اختلافاتی شده است. او گفت ممکن است تهران اجازه یابد تا ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند؛ همان سطحی که در توافق ۲۰۱۵ نیز تعیین شده بود. اما این اظهارات با واکنش منفی مواجه شد.
ساعاتی بعد، ویتکوف در بیانیه‌ای گفت: «هیچ توافقی با ایران نهایی نخواهد شد مگر آن‌که یک توافقِ ترامپی باشد. ایران باید برنامه غنی‌سازی و سلاح‌های هسته‌ای خود را متوقف و حذف کند.»
عراقچی نیز در پاسخ گفت: «غنی‌سازی خط قرمز ماست. اصلِ موضوع، یعنی حق غنی‌سازی، قابل مذاکره نیست.»
کوری هیندرستین، معاون بنیاد صلح کارنگی و کارشناس پیشین دولت آمریکا، فضای فعلی را «مثبت اما با احتیاط» ارزیابی می‌کند: «سران هیئت‌ها چارچوب کلی را تعیین می‌کنند، اما اگر قرار باشد توافقی حاصل شود، این کارشناسان فنی هستند که آن را به نتیجه می‌رسانند.»
