سرویس خبری ایران من: در ماه‌های اخیر، بحث‌های زیادی پیرامون مذاکرات هسته‌ای بین ایران و آمریکا وجود داشته است. یکی از موضوعات مهمی که در این مذاکرات مطرح شده، توافقی با عنوان «توافق ۱۲۳» است. این موضوع، ابعاد مختلف سیاسی، حقوقی و فنی دارد که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.
توافق ۱۲۳ چیست و چرا اهمیت دارد؟
گفت‌وگوهایی میان ایران و آمریکا در جریان است که یکی از موضوعات مطرح‌شده، توافق موسوم به «توافق ۱۲۳» است. اما این توافق دقیقاً به چه معناست؟ هفته گذشته، گروهی از سناتورهای جمهوری‌خواه آمریکا قطعنامه‌ای ارائه کردند که در آن شرایط سخت‌گیرانه‌ای برای هرگونه توافق هسته‌ای با ایران مطرح شده است. یکی از شروط کلیدی آن‌ها، امضای توافقی با عنوان «توافق ۱۲۳» با آمریکا، آن هم پس از برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران است.
یک منبع مطلع به پایگاه خبری «جوییش اینسایدر» تأیید کرده که این موضوع واقعاً بخشی از مذاکرات جاری بین ایران و آمریکا است؛ مذاکراتی که اکنون با هدایت استیو ویتکوف، نماینده ویژه کاخ سفید در امور خاورمیانه، پیش می‌رود. توافق ۱۲۳ به ماده‌ای از قانون انرژی اتمی آمریکا اشاره دارد که شرایط لازم برای همکاری صلح‌آمیز هسته‌ای میان آمریکا و دیگر کشورها را مشخص می‌کند.
این ماده شامل مجموعه‌ای از تعهدات و فرآیندهایی است که باید رعایت شوند تا تضمین شود کشور طرف مقابل به سمت تولید سلاح هسته‌ای نرود. البته، این ماده الزاماً کشورها را از غنی‌سازی منع نمی‌کند. تاکنون ۲۵ کشور با آمریکا توافق ۱۲۳ امضا کرده‌اند، اما اغلب آن‌ها از متحدان یا شرکای راهبردی واشنگتن بوده‌اند. با این حال، زمانی که از سخنگوی ویتکوف درباره احتمال چنین توافقی با ایران سؤال شد، پاسخ داد: «منابع نمی‌دانند درباره چه صحبت می‌کنند.»
جایگاه توافق ۱۲۳ در چارچوب مذاکرات هسته‌ای
توافق ۱۲۳ در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) وجود نداشت. چنین توافقی تنها در شرایطی لازم است که آمریکا بخواهد به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم، مواد یا فناوری هسته‌ای را در اختیار کشوری دیگر قرار دهد. رابرت آینهورن، کارشناس ارشد در مؤسسه بروکینگز و از متخصصان حوزه کنترل تسلیحات، در گفت‌وگو با جوییش اینسایدر توضیح داد که توافق ۱۲۳ معمولاً مقدمه‌ای است برای انتقال فناوری راکتورهای آمریکایی یا ارائه خدمات فنی در حوزه انرژی هسته‌ای به کشورهای همکار.
آینهورن همچنین تأکید کرد که امضای توافق هسته‌ای جدید با ایران الزاماً به توافق ۱۲۳ نیاز ندارد. البته ممکن است بخشی از یک توافق جدید شامل همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای باشد، اما به گفته او، این موضوع از نظر سیاسی در آمریکا چندان محبوب نخواهد بود. او افزود که توافق ۱۲۳ می‌تواند شامل همکاری‌های غیرحساس میان ایران و آمریکا باشد؛ مثلاً فروش بخشی از اورانیوم با غنای بالا که ایران تاکنون تولید کرده است. در چارچوب توافق برجام، روسیه ساخت راکتورهای هسته‌ای در ایران را ادامه داد و قرار بود چین نیز یکی از راکتورها را به شکلی تغییر دهد که برای تولید سلاح هسته‌ای قابل استفاده نباشد. با این حال، آمریکا در هیچ‌یک از این پروژه‌ها نقش مستقیمی نداشت.
دیدگاه کارشناسان و چالش‌های توافق ۱۲۳ با ایران
مطرح شدن احتمال امضای توافق ۱۲۳ میان ایران و آمریکا، با واکنش‌های پر از تردید و شگفتی در میان کارشناسان همراه شده است. آندرآ استریکر، معاون برنامه عدم اشاعه و دفاع زیستی در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، در گفت‌وگو با «جوییش اینسایدر» گفت: توافق ۱۲۳ عملاً رئیس‌جمهور آمریکا را موظف می‌کند تأیید کند که درباره کشور طرف توافق، هیچ نگرانی مرتبط با اشاعه تسلیحات هسته‌ای وجود ندارد.
او افزود: «واقعاً نمی‌توانم تصور کنم چطور چنین توافقی می‌تواند با ایران امضا شود، در حالی که این کشور همچنان تحت بررسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بابت فعالیت‌های مشکوک هسته‌ای قرار دارد.» استریکر ادامه داد: امضای توافق ۱۲۳ با ایران، به‌نوعی این کشور را به‌عنوان یک قدرت هسته‌ای مسئول به رسمیت می‌شناسد؛ در حالی‌که آمریکا معمولاً این نوع توافق‌ها را فقط با متحدان نزدیک خود امضا می‌کند. به گفته او، چنین توافقی این پیام نادرست را به جهان می‌فرستد که آمریکا آماده است دو دهه تخلفات ایران در زمینه عدم اشاعه را نادیده بگیرد و مزایایی را که مخصوص شرکای راهبردی واشنگتن است، در اختیار تهران قرار دهد.
او تأکید کرد: «فکر می‌کنم این ایده باید از ابتدا کنار گذاشته شود.» رابرت آینهورن، کارشناس کنترل تسلیحات در مؤسسه بروکینگز، هم معتقد است که احتمال همکاری هسته‌ای در سطحی که به توافق ۱۲۳ نیاز داشته باشد، بسیار پایین است. او گفت: «می‌توان توافقی را با ایران تصور کرد که بسیار محدودکننده باشد، بدون آن‌که به چنین توافقی نیاز داشته باشد.» از سوی دیگر، موانع حقوقی موجود در کنگره آمریکا نیز تصویب هرگونه توافق ۱۲۳ را دشوارتر می‌کند.
طبق قانون، هر توافقی از این دست باید دوره‌های مشخصی را در کنگره طی کند و در این بازه زمانی، نمایندگان می‌توانند برای رد یا جلوگیری از اجرایی شدن آن رأی بدهند. آینهورن گفت: «حمایت کنگره و افکار عمومی از توافقی که ایران را محدود کند، یک چیز است؛ اما جلب رضایت آن‌ها برای همکاری هسته‌ای با ایران، موضوعی کاملاً متفاوت است.» با این حال، قطعنامه‌ای که هفته گذشته توسط سه سناتور جمهوری‌خواه، لیندسی گراهام از کارولینای جنوبی، تام کاتن از آرکانزاس و کیتی بریت از آلاباما ارائه شد، نشان می‌دهد که در صورت وجود شرایط مشخص، ممکن است در میان جمهوری‌خواهان کنگره زمینه‌ای برای حمایت از چنین توافقی وجود داشته باشد. این قطعنامه خواستار آن شده که ایران در چارچوب توافق ۱۲۳، «پروتکل الحاقی» آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بپذیرد، از غنی‌سازی اورانیوم در داخل کشور صرف‌نظر کند، فرآیند بازفرآوری را کنار بگذارد و با اجرای تدابیر نظارتی گسترده‌تر موافقت کند. این شروط عملاً بر اساس «استاندارد طلایی» توافق ۱۲۳ طراحی شده‌اند؛ مدلی که امارات متحده عربی در سال ۲۰۰۹ پذیرفت.
