سرویس خبری ایران من: در شرایطی که تنش‌های منطقه‌ای و نگرانی‌های بین‌المللی در خصوص برنامه هسته‌ای ایران همچنان ادامه دارد، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، رویکردی متفاوت را برای حل این مسئله دنبال می‌کند. علی‌رغم مواضع سرسختانه گذشته، او اکنون تمایل خود را برای مذاکره با ایران ابراز کرده که این موضوع واکنش‌های متفاوتی را در میان متحدان منطقه‌ای، حامیان داخلی و دیگر بازیگران بین‌المللی برانگیخته است.
رویکرد جدید ترامپ در قبال ایران
ترامپ خواهان توافق با ایران است، اما این توافق ممکن است از دید حامیان تندرو او بیش از حد نرم باشد. شواهد نشان می‌دهد رئیس‌جمهور ترامپ صراحتاً اعلام کرده که قصد دارد با ایران به توافق برسد و از ورود به جنگ پرهیز کند.
او حتی پیشنهاد اسرائیل برای عملیات نظامی مشترک را رد کرده است. ترامپ این هفته در عربستان گفت: «دوست دارم با ایران به توافق برسم. اگر چنین توافقی حاصل شود، بسیار خوشحال خواهم شد چون این کار باعث می‌شود منطقه و جهان امن‌تر شوند.» سفر او به کشورهای عربی خلیج فارس نشان داد که این کشورها که در سال ۲۰۱۵ مخالف توافق هسته‌ای ایران بودند و تهران را تهدیدی جدی می‌دیدند، امروز رویکردی متفاوت دارند. در شرایطی که جنگ در غزه ادامه دارد، این کشورها به دنبال کاهش تنش با ایران و جلوگیری از درگیری‌های گسترده‌تر هستند.
در جریان این سفر، رهبران عرب بارها از ترامپ خواستند راهی برای توافق دیپلماتیک با ایران پیدا کند. علی واعظ، مدیر بخش ایران در گروه بین‌المللی بحران گفت: «برای آن‌ها گزینه‌ای بهتر از توافق وجود ندارد؛ چه ایران دارای بمب اتمی باشد و چه مورد حمله قرار گیرد، هر دو سناریو فاجعه‌بار است.»
چالش‌های داخلی و خطوط قرمز طرفین
اگر توافقی حاصل شود، ترامپ باید حامیان سرسخت خود در حزب جمهوری‌خواه را متقاعد کند که این توافق برخلاف خواسته دیرینه‌شان، یعنی برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران، نیست. بیش از ۲۰۰ نماینده جمهوری‌خواه در نامه‌ای از او خواسته‌اند که در برابر ایران با قاطعیت بایستد. نگرانی اصلی آمریکا و متحدانش این است که دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، آغازگر یک رقابت تسلیحاتی اتمی در خاورمیانه باشد و خطر اشتباهات مرگبار را افزایش دهد.
ترامپ همزمان با امید به توافق، تهدید هم می‌کند. او در قطر گفت: «به توافقی نزدیک می‌شویم که نیازی به حمله نداشته باشد. دو راه پیش رو داریم: یکی خوب و آرام، و دیگری خشن و ویرانگر.» مقام‌ها و تحلیلگران درباره روند مذاکرات که توسط استیو ویتکوف، فرستاده ارشد ترامپ هدایت می‌شود، ارزیابی مثبتی دارند. رئیس‌جمهور روز جمعه گفت ویتکوف چارچوب کلی توافق را به ایران ارائه داده و منتظر پاسخ تهران است.
او در راه بازگشت به واشنگتن به خبرنگاران گفت: «آن‌ها می‌دانند که باید سریع تصمیم بگیرند.» اما عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، اعلام کرد که هیچ پیشنهاد کتبی، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، از آمریکا دریافت نکرده‌اند. با این حال، اختلافات مهمی میان دو طرف باقی مانده است. ترامپ همچنان می‌خواهد ایران غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند؛ روندی که می‌تواند هم برای تولید برق و هم سلاح هسته‌ای استفاده شود. اسرائیل و برخی از حامیان تندروی او نیز فشار می‌آورند که ایران این برنامه را به‌طور کامل تعطیل کند. اما ایران تأکید دارد که طبق معاهده NPT، حق دارد برای اهداف صلح‌آمیز غنی‌سازی انجام دهد و این حق را کنار نخواهد گذاشت.
مقام‌های ایرانی گفته‌اند حاضرند غنی‌سازی در سطوح بالا — که کاربرد تسلیحاتی دارد — را متوقف کنند و ذخایر اورانیوم با غنای بالا را کنار بگذارند، اما به‌طور کامل از غنی‌سازی دست نمی‌کشند. علی شمخانی، مشاور ارشد رهبر ایران، در گفت‌وگو با شبکه NBC بار دیگر بر این موضع تأکید کرد. ترامپ بدون هیچ توضیحی این مصاحبه را در شبکه «تروث سوشال» خود به اشتراک گذاشت؛ حرکتی که برخی آن را به‌نوعی تأیید ضمنی تعبیر کرده‌اند. با این حال، پیشنهاد فعلی ایران عملاً مشابه همان امتیازاتی است که در توافق ۲۰۱۵ در ازای رفع تحریم‌ها پذیرفته بود. توافقی که ترامپ بارها آن را «امتیازدهی ضعیف اوباما» خوانده و در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و تحریم‌ها را بازگرداند.
راه‌حل‌های احتمالی و آینده مذاکرات
علی واعظ از گروه بین‌المللی بحران می‌گوید استیو ویتکوف تلاش دارد پیچیدگی خواسته‌های دو طرف درباره غنی‌سازی را مدیریت کند. «او می‌خواهد با راه‌حل‌هایی نوآورانه جلو برود که الزماً به نفع یک طرف و به زیان طرف دیگر نباشد.» به گفته واعظ، یکی از ایده‌ها این است که ایران برای مدتی طولانی، برنامه غنی‌سازی خود را تحت نظارت شدید بین‌المللی منجمد کند تا زمینه اعتمادسازی میان دو طرف فراهم شود.
ایده دیگر این است که ایران به‌تدریج غنی‌سازی را کنار بگذارد، به شرط آن‌که اطمینان یابد می‌تواند به‌طور پایدار سوخت هسته‌ای مورد نیازش را از بازار جهانی تأمین کند. این پیشنهاد می‌تواند برای ترامپ قابل قبول باشد و نشان دهد که ایران پایان دادن به غنی‌سازی در آینده را به‌طور کامل رد نکرده است. برخی کارشناسان پیشنهاد می‌دهند که تحریم‌هایی که به اقتصاد ایران ضربه زده‌اند، به‌تدریج و در مراحل مختلف برداشته شوند.
همچنین، سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در ایران می‌تواند نه‌تنها اعتمادسازی بلندمدت ایجاد کند، بلکه به‌عنوان عاملی بازدارنده برای جلوگیری از جنگ عمل کند. اما ایران که از خروج یک‌جانبه ترامپ از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ آسیب دیده، خواستار ضمانت‌هایی است که نشان دهد آمریکا در توافق جدید پایبند خواهد ماند. به‌نظر می‌رسد مقام‌های ایرانی، و شاید نه بی‌دلیل، معتقدند که ترامپ موقعیت بهتری برای دادن چنین تضمینی دارد؛ چون برخلاف توافق ۲۰۱۵، این توافق جدید احتمالاً دوجانبه خواهد بود و نیاز به اجماع چند کشور ندارد.
ایرانی‌ها احتمالاً از اقدام اخیر ترامپ در لغو تحریم‌ها علیه مقامات جدید سوریه، با وجود سوابق تروریستی‌شان، دلگرم شده‌اند. در حالی‌که برخی تحریم‌ها با دستور اجرایی رئیس‌جمهور قابل لغو هستند، لغو برخی دیگر نیازمند تأیید کنگره است. سوزان مالونی، مدیر برنامه سیاست خارجی در اندیشکده بروکینگز و کارشناس مسائل ایران می‌گوید: «ایرانی‌ها با دقت نگاه می‌کنند که آیا ترامپ می‌تواند برای اجرای چنین توافقی حمایت کنگره را جلب کند یا نه.» ترامپ در داخل حزب خود نیز با مقاومت‌هایی مواجه است؛ به‌ویژه از سوی نومحافظه‌کارانی که پیش‌تر از خروج او از توافق هسته‌ای حمایت کرده بودند. آن‌ها سال‌ها خواهان برچیدن کامل زیرساخت هسته‌ای ایران و ممنوعیت هرگونه غنی‌سازی بوده‌اند.
ولی نصر، استاد دانشگاه جان هاپکینز و از کارشناسان مطرح ایران می‌گوید: «ترامپ سعی دارد انتظارات داخلی را مدیریت کند.» همزمان، اسرائیل نیز همچنان خواستار نابودی کامل برنامه هسته‌ای ایران است. با این حال، ترامپ واقعاً به‌دنبال رسیدن به توافق است. سوزان مالونی می‌گوید: «احتمالاً او حاضر خواهد بود با چیزی کمتر از خواسته‌های حداکثری همراه شود، حتی اگر با مخالفت برخی جمهوری‌خواهان مواجه شود.» او تأکید می‌کند: «این موضوع آزمونی جدی برای سیاست خارجی ترامپ خواهد بود و تصویر روشنی از آینده سیاست خارجی حزب جمهوری‌خواه ارائه می‌دهد.» اگر ویتکوف و مذاکره‌کنندگان ایرانی بتوانند بر سر اصول توافق به اجماع برسند، تدوین جزئیات فنی و رسمی‌سازی آن ممکن است ماه‌ها طول بکشد.
در این مسیر، همکاری نزدیک با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی — نهاد ناظر بر اجرای معاهده NPT و بازرسی‌ها — حیاتی خواهد بود. هنوز مشخص نیست مذاکرات از چه زمانی از سر گرفته خواهد شد. ایران اخیراً طرحی قدیمی را دوباره مطرح کرده؛ پیشنهادی که در سال ۲۰۰۷ ارائه شده بود و بر تشکیل کنسرسیومی از کشورهای مسلمان برای انجام غنی‌سازی متمرکز بود. در این طرح، ایران در ازای سرمایه‌گذاری، اورانیوم با غنای پایین برای مصارف غیرنظامی را به عربستان سعودی و سایر اعضا تحویل می‌دهد.
عربستان نیز که از رقبای منطقه‌ای ایران است، به‌دنبال راه‌اندازی برنامه غنی‌سازی خود با کمک آمریکا است. امروز، شرایط منطقه ممکن است بیش از گذشته پذیرای چنین ابتکاری باشد. با این حال، این پیشنهاد با خواسته اصلی ترامپ که توقف کامل غنی‌سازی در ایران است، در تضاد است و مشخص نمی‌کند که سرنوشت ذخایر اورانیوم با غنای بالا چه خواهد شد. از سوی دیگر، چنین توافقی می‌تواند کشورهای عربی را به ایران وابسته کند، و بدون دریافت ضمانت‌هایی از آمریکا یا روسیه درباره تأمین سوخت، در صورت خلف وعده ایران، این کشورها احتمالاً چنین طرحی را نخواهند پذیرفت.
