سرویس خبری ایران من: محمدجواد آذری جهرمی، وزیر سابق ارتباطات، در همایش ملی هوش مصنوعی هشدارهای مهمی درباره جایگاه ایران در عرصه هوش مصنوعی ارائه داد. وی تأکید کرد که کشورهای منطقه در حوزه هوش مصنوعی از ایران پیشی گرفته‌اند. آذری جهرمی خاطرنشان کرد که ایران باید برای حفظ جایگاه خود در آینده اقدامات جدی انجام دهد.

تأثیر فناوری بر ساختارهای اجتماعی

به گزارش ایران من، محمدجواد آذری جهرمی روز شنبه در همایش ملی «هوش مصنوعی، ارتباطات انسان- ماشین و آینده» که انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار کرد، این مطلب را بیان کرد. وی افزود: فردی در یک سخنرانی گفت فناوری پست، ارتباط شهرها را تسهیل کرد. فناوری تلفن منازل را به هم متصل کرد. موبایل انسان‌ها را به هم متصل کرد و IOT اشیاء را در سطوح مختلف زندگی ما به هم متصل می‌کند.

وی ادامه داد: این مثال که درخصوص تغییرات و اثرات تغییرات مدل ارتباطی بر سبک زندگی اجتماعی بشر ارائه شد، به نظریه مانوئل کاستلز درباره اثرات شبکه‌های اجتماعی نزدیک است. این نظریه می‌گوید نوع و مدل ارتباطات می‌تواند ساختارهای اجتماعی، نظریه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را تغییر دهد. این اتفاق امروز در زندگی ما رخ داده است.

آذری جهرمی با اشاره به اینکه تعداد نورون‌های مغزی حیواناتی مانند فیل یا نهنگ از انسان بیشتر است ولی طبیعتاً قدرت فهمشان از انسان بیشتر نیست، تصریح کرد: رابطه قدرت پردازش با تعداد نورون‌ها یک رابطه خطی نیست. البته رابطه مستقیم دارند. توانایی یادگیری مغز انسان به مراتب از هوش مصنوعی بیشتر است اما توانایی محاسباتی مغز انسان از هوش مصنوعی کمتر است. دانیل کارمن در تشریح مدل‌های یادگیری و پردازشی مغز دو دسته سیستم را برمی‌شمارد. یکی شهودی و دیگری مبتنی بر عقلانیت و مدل‌های شبیه ریاضی است.

رقابت منطقه‌ای در حوزه هوش مصنوعی

وی با اشاره به رقابت شدید کشورها برای دست‌یابی به قدرت آینده با تکیه بر فناوری، خاطر نشان کرد: معیارهای قدرت در دنیا تغییر کرده است. امروزه کشورهای منطقه مانند امارات، عربستان و ترکیه سرمایه‌گذاری عمده‌ای را در حوزه هوش مصنوعی آغاز کرده‌اند. این کشورها موفقیت خود را بر سه محور اجرا، نوآوری و سرمایه‌گذاری تعریف می‌کنند. ما باید صادقانه وضعیت خود در این رقابت را بسنجیم.

آذری جهرمی با اشاره به داده‌های شاخص جهانی استعداد و سرمایه انسانی ادامه داد: در محور سرمایه انسانی، ما رتبه مناسبی داریم اما در زمینه استراتژی دولتی برای توسعه هوش مصنوعی و شرایط رقابتی حکمرانی، کشورهایی مثل عربستان در رتبه‌های برتر منطقه قرار دارند. جایگاه ایران مطلوب نیست. در زیرشاخه حکمرانی، ایران از میان ۸۸ کشور، رتبه صدم را دارد. برخی کشورهای منطقه به نهادسازی و سرمایه‌گذاری جدی پرداخته‌اند. ما هنوز فاصله زیادی تا موقعیت مطلوب داریم.

آذری جهرمی با برشمردن جایگاه ایران در حوزه هوش مصنوعی در بین کشورهای منطقه، اظهار داشت: استعداد یکی از زیرشاخه‌های محور اصلی اجرای هوش مصنوعی است که کیفیت نیروی انسانی متخصص را مشخص می‌کند. جایگاه ایران در این شاخص ۶۵، عربستان ۲۵، امارات ۱۵ و ترکیه ۳۰ است.

وی افزود: در حوزه نوآوری و در تولید علم یا در بخش تحقیق ایران رتبه ۱۵ دنیا را دارد. در حوزه استراتژی دولتی در توسعه هوش مصنوعی با رتبه ۷۵ بدترین رتبه را به خود اختصاص داده است.

شکاف بین جامعه و حکومت در پذیرش هوش مصنوعی

وزیر اسبق ارتباطات شرایط اجتماعی از جمله پذیرش اجتماعی را یکی دیگر از شاخص‌های توسعه هوش مصنوعی برشمرد. وی ادامه داد: در شاخص محیط عملیاتی رتبه ما ۵۵ است در حالی که در استراتژی دولتی در رتبه ۷۵ هستیم. این یعنی جامعه از حکومت در زمینه هوش مصنوعی جلوتر است.

آذری جهرمی با بیان اینکه وضعیت رقابت دولتی نیز عربستان رتبه اول، امارات پنجم و ترکیه ۱۵ دارد، اظهار داشت: حکومت‌ها برای کسب قدرت در آینده در منطقه و دنیا در حال سرمایه‌گذاری وسیعی هستند. متأسفانه شاخص‌های مربوط به ایران به هیچ وجه در این زمینه مطلوب نیست.

وی درباره شاخص آمادگی دولت‌ها برای هوش مصنوعی، اظهار داشت: با در نظر گرفتن تدوین سند ملی هوش مصنوعی، در محور حکمرانی و تبیین چشم‌انداز رتبه صدم دنیا را داریم. عربستان در رتبه یکم است. در موضوعاتی چون سرمایه‌گذاری، نوآوری و ظرفیت هوش مصنوعی هم رتبه‌های صدم به بالا را داریم. رتبه‌های کشورهای منطقه را در این شاخص‌ها به خوبی نشان می‌دهد.

وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات ادامه داد: در حوزه نوآوری، کاربست فناوری توسط دولت یا بخش خصوصی و وجود بخش خصوصی چابک در این عرصه، تقریباً در هیچ کدام از شاخص‌ها جایگاه مطلوبی نداریم.

وی تصریح کرد: اگر هوش مصنوعی قدرت آینده است، این گزارش‌های امروز به ما می‌گوید ما آینده را واگذار کرده‌ایم. البته همه قدرت آینده الزاماً هوش مصنوعی نیست اما حوزه‌ای است که همه مؤلفه‌های قدرت اعم از نرم و سخت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

آذری جهرمی ادامه داد: این شاخص به ما می‌گوید ما آینده را باخته‌ایم. برای آینده برنامه‌ریزی و تلاشی نکرده‌ایم و وضعیت ما خوب نیست.

راهکارها و چالش‌های پیش رو

وی با بیان اینکه رتبه ایران در حوزه کسب و کارهای مبتنی بر هوش مصنوعی، در جایگاه ۱۱۰ دنیاست، به تدوین و ابلاغ سند هوش مصنوعی اشاره کرد. وی گفت: یکی از اهداف اصلی این سند، تبدیل ایران به یکی از ۱۰ کشور برتر در حوزه هوش مصنوعی تا افق ۱۴۱۲ است. این چشم‌انداز خوبی است اما در سیاست‌گذاری باید بین اهداف و منابع تطابق وجود داشته باشد.

وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات با تأکید بر اینکه با حرف و شعار نمی‌توانیم رتبه دهم دنیا را به دست آوریم، اظهار داشت: در اسنادی که در شوراهای عالی تصویب می‌شود، هدف را بزرگ می‌گذاریم. این توجیه را داریم که باید اهداف بزرگ بگذاریم که برای رسیدن به آن تلاش کنیم. ضرب‌المثلی داریم که می‌گوید سنگ بزرگ نشانه نزدن است.

آذری جهرمی تصریح کرد: برای رسیدن به این هدف، مسیرهایی تعریف شده که اولین آن ایجاد زیست‌بوم هوش مصنوعی با مشارکت دولت، دانشگاه، صنعت و جامعه است.

وی ادامه داد: یکی از بندهای سند هوش مصنوعی این است که دولت در این عرصه تنها سیاست‌گذار نیست بلکه مشتری آن هم هست. اگر امروز رتبه ایران در حوزه کسب و کار مبتنی بر هوش مصنوعی ۱۱۰ است، به این خاطر است که اصلاً پروژه‌ای نیست که در ایران سرمایه‌گذاری شود. پروژه‌ها در حد شوخی است.

آذری جهرمی با بررسی تجربه کشورهای منطقه، به نقش مدل حکمرانی و ساختارهای نهادی پرداخت. وی گفت: امارات وزارت هوش مصنوعی، عربستان یک سازمان مقتدر ملی و ترکیه یک مرکز فناوری اختصاصی دارند. بودجه اختصاص یافته نیز از چند صد میلیون دلار تا ۲۰ میلیارد دلار متغیر است. بودجه ایران در این حوزه بسیار محدود است. این کشورها با تعریف ابرپروژه و ورود بخش خصوصی و همکاری‌های بین‌المللی، اکوسیستم هوش مصنوعی خود را توسعه داده‌اند.

وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات با تأکید بر ایجاد بازار هوش مصنوعی از سوی دولت گفت: دولت و حکمرانی باید بازار حوزه هوش مصنوعی را در مسائلی مثل امنیت، سلامت، آموزش و اقتصاد به کار بگیرد.

وی به سفر اخیر خود به چین اشاره کرد. وی گفت: نزدیک ۲ ماه پیش سفری به چین داشتم و بازدیدی از یکی از مراکز مدیریت شهری چین داشتم. آنجا روی کنترل هوشمند و مدیریت شهر با استفاده از هوش مصنوعی اقداماتی انجام شده بود که اصلاً در مخیله ذهنی ما نمی‌گنجید. اگر دولت ابرپروژه‌هایی را با استفاده از هوش مصنوعی تعریف نکند، کار پیش نمی‌رود.

آذری جهرمی به موضوع انسداد مرزها و اتباع غیرمجاز اشاره کرد. وی افزود: مهاجران غیرمجاز از منابع یارانه‌ای کشور که سهم ملت ایران است، استفاده می‌کنند. حتی حجم زیادی قاچاق سوخت داریم که اینها شرم‌آور است. این در حالی است که ابزار هوش مصنوعی آمده تا در همین زمینه‌ها به ما کمک کند.

وی خاطر نشان کرد: اگر برای امنیت و کنترل مرزها از هوش مصنوعی استفاده کنیم که ظرفیت آن را هم داریم، استارتاپ‌های هوش مصنوعی هم شکل می‌گیرند.

وزیر اسبق ارتباطات تأکید کرد: سند ملی هوش مصنوعی به درستی این مسئله را هدف‌گذاری کرده است. این سند خواسته فناوری‌های کلیدی مانند داده‌های بزرگ و یادگیری ماشینی و شبکه عصبی سیستم‌های هوشمند بومی‌سازی شود.

محمدجواد آذری جهرمی در ادامه با تأکید بر اجرای سند هوش مصنوعی اظهار داشت: اگر فرض کنیم این سند هوش مصنوعی اجرا شود و منابع مالی متناسب با سند اختصاص پیدا کند، بخش خصوصی و استارتاپ‌ها درگیر شوند و برای نورچشمی‌ها نشود، ارتباط‌های بین‌المللی گسترش پیدا کند، برنامه‌های اجرایی واقعی تدوین و پیاده‌سازی شوند و دو تا آقازاده در این حوزه کار کنند تا دولتی و غیردولتی‌ها به آن توجه کنند می‌توان امیدوار بود که شکاف فاجعه‌بار ما با ترکیه طی سه تا پنج سال کاهش پیدا کند.

وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات تأکید کرد: کاهش شکاف ما با امارات و عربستان در حوزه هوش مصنوعی نیازمند یک دهه سرمایه‌گذاری هوشمندانه و اجرای چندین پروژه ملی هوش مصنوعی است.

وی تأکید کرد: اگر بخواهیم جایگاه مطلوبی داشته باشیم نیاز به شرایطی داریم. ما ظرفیت لازم را در داخل کشور داریم، توان آموزش و نیرو را داریم. البته هر چه آموزش می‌دهیم نیروها در حال مهاجرت هستند چون پروژه‌هایی برای آنها تعریف نکرده‌ایم.

وی توسعه سه رکن داده، الگوریتم و ظرفیت پردازشی را سه‌پایه قدرت ملی در حوزه هوش مصنوعی دانست. وی اذعان داشت: سرمایه انسانی متخصص، زیرساخت پردازشی قدرتمند، اخلاق و نظام مقررات و نهادسازی، ضرورت مسیر است. اما هنوز باید در زمینه تأمین منابع مالی، ایجاد برنامه‌های اجرایی عملیاتی و گسترش ارتباطات بین‌المللی، اقدامات مؤثری صورت بگیرد تا بتوانیم فاصله با کشورهایی مانند ترکیه و امارات را کاهش دهیم.

آذری جهرمی ضمن تأکید بر اهمیت وجود سند ملی حتی با وجود کاستی‌ها، اعلام کرد: پایبندی بر اجرای این سند و تعریف نقشه راه شفاف برای دستگاه‌ها ضروری است. نهادهای بالادستی باید تلاش خود را بر ضمانت اجرا و تمرکز بر اجرای واقعی برنامه‌ها معطوف کنند تا شکاف فعلی ایران با کشورهای پیشرو کاهش یابد.

آذری جهرمی ادامه داد: دولت باید روی این سند متمرکز شود که پایبندی به سند ایرادار بهتر از عدم پایبندی به هیچ است. باید روی سند فعلی و اجرای آن تمرکز کنیم و نقشه راه دستگاه‌ها را در این مسیر تعریف کنیم.