در پی کشته شدن یحیی سنوار، رهبر حماس در غزه، این گروه فلسطینی با چالش انتخاب رهبری جدید روبرو شده است. این رویداد می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر آینده حماس و روند مذاکرات در منطقه داشته باشد.
احتمال انتخاب رهبر جدید حماس از خارج غزه پس از مرگ سنوار
به گفته کارشناسان، گروه حماس احتمالاً یحیی سنوار را با یک رهبر سیاسی جدید مستقر در خارج از غزه جایگزین خواهد کرد، در حالی که برادرش – محمد سنوار – انتظار می‌رود نقش بزرگتری در هدایت جنگ علیه اسرائیل در این منطقه به عهده بگیرد.
حماس در تصمیم‌گیری‌های رهبری خود باید نه تنها ترجیحات حامی اصلی خود – ایران – بلکه منافع کشور عربی خلیج فارس، قطر را نیز در نظر بگیرد، جایی که در حال حاضر تمام نامزدهای اصلی برای تصدی ریاست دفتر سیاسی در آنجا اقامت دارند.
چالش‌های پیش روی حماس پس از مرگ سنوار
سنوار، طراح اصلی حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ که جرقه جنگ ویرانگر غزه را روشن کرد، روز چهارشنبه در درگیری مسلحانه با نیروهای اسرائیلی کشته شد – این دومین بار در کمتر از سه ماه است که حماس رهبر ارشد خود را از دست می‌دهد. رهبر قبلی آن، اسماعیل هنیه، در ماه جوئیه در ایران ترور شد که تقریباً به طور قطع توسط اسرائیل انجام شده است. هنگامی که سنوار جایگزین او شد، رهبری نظامی و سیاسی را در غزه با هم ادغام کرد، اما این بار به نظر نمی‌رسد چنین اتفاقی رخ دهد.
پس از بیش از یک سال حملات شدید اسرائیل علیه حماس ، هزاران تن از جنگجویانش را کشته و چهره‌های ارشد را هم در داخل و هم در خارج از غزه از بین برده است، مشخص نیست که این گروه چگونه از این ضربه اخیر سر بلند خواهد کرد. معاون سنوار، خلیل الحیه، که به عنوان جانشین بالقوه دیده می‌شود، روز جمعه لحنی تند به خود گرفت و گفت که گروگان‌های اسرائیلی تا زمانی که نیروهای اسرائیلی از غزه خارج نشوند و جنگ پایان نیابد، بازگردانده نخواهند شد.
فرآیند انتخاب رهبر جدید حماس
حماس سابقه‌ای در جایگزینی سریع و کارآمد رهبران از دست رفته خود دارد، و شورای مشورتی آن، به عنوان بالاترین نهاد تصمیم‌گیری، وظیفه انتخاب رهبر جدید را بر عهده دارد. شورای مشورتی نماینده تمام اعضای حماس در نوار غزه، کرانه باختری، زندان‌های اسرائیل و دیاسپورای فلسطینی است، به این معنی که رهبر جدید باید اختیار ورود به مذاکرات آتش‌بس را داشته باشد، حتی اگر در غزه نباشد، جایی که رزمندگان حماس همچنان ده‌ها اسرائیلی را به گروگان گرفته‌اند.
علاوه بر الحیه، که مذاکره‌کننده ارشد حماس است، دیگر نامزدهای اصلی رهبری، خالد مشعل، پیشینیان هنیه، و محمد درویش، چهره‌ای کمتر شناخته شده که ریاست شورای مشورتی را بر عهده دارد، هستند.
حماس باید قطر را که نقش مهمی در دورهای مذاکرات آتش‌بس تاکنون بی‌نتیجه داشته است، و دیگر پایتخت‌های منطقه را پیش از تصمیم‌گیری خود مطلع کند.
اشرف ابوالهول، کارشناس امور فلسطین، انتظار دارد مسئولیت‌های سنوار بین دو نقش تقسیم شود – یکی نظارت بر امور نظامی و دیگری اداره دفتر سیاسی، مسئول تماس‌های بین‌المللی و شکل‌دهی سیاست‌ها.
ابوالهول، سردبیر روزنامه دولتی الاهرام در مصر، گفت: “ایران قوی‌ترین متحد حماس است که از این گروه با پول و سلاح حمایت می‌کند، و تأیید آنها برای انتخاب جانشین سنوار کلیدی است.” او انتظار دارد حماس در مذاکرات آتش‌بس آینده به خواسته‌های اصلی خود پایبند بماند، به ویژه اینکه نیروهای اسرائیلی از غزه خارج شوند و جنگ را متوقف کنند. اما ممکن است در برخی شرایط، مانند جزئیات هر توافقی برای مبادله گروگان‌های اسرائیلی با فلسطینیان زندانی شده توسط اسرائیل، انعطاف‌پذیری بیشتری نشان دهد.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، کشته شدن سنوار را نقطه عطفی اعلام کرده اما گفته است که جنگ هنوز تمام نشده و تأکید کرده که جنگ تا زمان آزادی گروگان‌ها ادامه خواهد داشت.
حماس در سال ۱۳۶۵ تأسیس شد و شاخه‌ای از جنبش اسلامگرای اخوان‌المسلمین سنی است. تصمیمات آن معمولاً از طریق اجماع در نهادهای حماس گرفته می‌شود.
تأثیر مرگ سنوار بر ساختار رهبری حماس
با مرگ سنوار، رهبری حماس برای غزه به طور موقت به معاون او در قطر، الحیه، منتقل شده است. اما جنگ جاری و مشکلات ارتباطی ممکن است محدودیت‌هایی را بر میزان تماس روزانه الحیه با افراد در میدان تحمیل کند و شاخه نظامی – گردان‌های قسام – را در موقعیت رهبری قرار دهد.
یک منبع حماس گفت که انتظار می‌رود الحیه در اجرای نقش خود به عنوان “رهبر عملی غزه” با مشکلی روبرو نشود. این منبع خاطرنشان کرد که الحیه روابط خوبی با شاخه نظامی حفظ کرده و به سنوار و هنیه نزدیک بوده است.
اکرم عطاالله، تحلیلگر سیاسی فلسطینی، گفت که انتظار دارد شاخه نظامی به اقتدار الحیه – حتی از راه دور – احترام بگذارد. او همچنین انتظار دارد محمد سنوار به عنوان چهره‌ای مهم‌تر در شاخه نظامی و به طور کلی در حماس ظاهر شود.
محمد سنوار، از فرماندهان باسابقه گردان‌های قسام، به ندرت در انظار عمومی ظاهر شده، مدت‌هاست که در فهرست تحت تعقیب اسرائیل قرار دارد و از چندین تلاش برای ترور جان سالم به در برده است.
بر اساس آمار اسرائیل، رزمندگان تحت رهبری حماس در حمله ۷ اکتبر ۱۲۰۰ نفر را کشتند و ۲۵۰ نفر دیگر را ربودند. این امر باعث تهاجم اسرائیل شد که طبق اعلام مقامات فلسطینی، بیش از ۴۲۰۰۰ فلسطینی را کشته، غزه را ویران کرده و تقریباً تمام جمعیت آن را آواره کرده است.
انتصاب سنوار در مرداد ماه هم نشانه‌ای از وحدت داخلی حماس تلقی شد. روابط نزدیک او با ایران به عنوان عاملی در حمایت از نامزدی او دیده می‌شد. هم درویش و هم الحیه نیز نزدیک به تهران دیده می‌شوند، که حمایت آن برای بهبودی حماس پس از جنگ حیاتی خواهد بود.
در همین حال، چشم‌انداز خالد مشعل، رهبر سابق برجسته حماس، به دلیل سابقه اصطکاک با تهران پس از حمایتش از شورش تحت رهبری اهل سنت در سال ۱۳۹۰ علیه بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، تیره شده است.
عطاالله گفت که روابط الحیه با ایران او را در موقعیت بهتری نسبت به مشعل قرار می‌دهد. اما اگر ایران مخالفت خود با مشعل را کنار بگذارد، ممکن است او شانسی داشته باشد.
مرگ یحیی سنوار، حماس را با چالش‌های جدی در انتخاب رهبری آینده مواجه کرده است. این تصمیم نه تنها بر ساختار داخلی حماس تأثیر خواهد گذاشت، بلکه می‌تواند روابط این گروه با متحدان منطقه‌ای، به ویژه ایران و قطر، را نیز تحت تأثیر قرار دهد. همچنین، نحوه مدیریت این انتقال قدرت می‌تواند بر روند مذاکرات آتش‌بس و آینده درگیری با اسرائیل تأثیرگذار باشد.
