نگرانی فزاینده از احتمال بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و تأثیرات آن بر اقتصاد اروپا، موجی از نگرانی را در میان سیاستگذاران و بانکداران مرکزی اروپایی ایجاد کرده است. این نگرانیها در شرایطی مطرح میشود که اقتصاد اروپا با چالشهای متعددی دست و پنجه نرم میکند.
چشمانداز انتخابات آمریکا و تأثیر آن بر اقتصاد اروپا
رؤسای بانکهای مرکزی نگراناند که بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و راهاندازی جنگ تجاری جدید، وظایف آنها را دشوارتر خواهد کرد.
در شرایطی که بانکداران مرکزی اروپا به دلیل وضعیت نابسامان اقتصاد اروپا شبها بیخواب شدهاند، نگرانی دیگری نیز ذهن آنها را مشغول کرده است: میزان خسارتی که دونالد ترامپ میتواند در صورت بازگشت به کاخ سفید به بار آورد.
تهدیدهای تجاری و چالشهای پیش رو
با توجه به خاطرات نچندان دور دوره نخست ریاستجمهوری ترامپ، سیاستگذاران میدانند که اشتیاق او برای راهاندازی جنگهای تجاری جدید، پیامدهای اجتنابناپذیری برای این منطقه خواهد داشت که موقعیتش نسبت به دور قبل بسیار ضعیفتر شده است. سرمایهگذاران نیز به این خطرات واقفاند و استراتژیستهای بازار میگویند پیروزی ترامپ میتواند ارزش یورو را تا حد برابری با دلار کاهش دهد.
ملموسترین نگرانی، وعده نامزد جمهوریخواه برای اعمال تعرفه ۶۰ درصدی بر کالاهای چینی و تا ۲۰ درصد برای سایر کشورهاست. چنین اقداماتی در صورت اجرا، بزرگترین شوک تجاری پس از قانون اسموت-هاولی که رکود بزرگ دهه ۱۹۳۰ را تشدید کرد، خواهد بود و تأثیر اقدامات او در دوره چهار ساله ریاستجمهوریاش از سال ۲۰۱۷ را کاملاً تحتالشعاع قرار خواهد داد.
تأثیر بر سیاستهای پولی و مدیریت تورم
با توجه به این موضوع، چندین رئیس بانک مرکزی در سراسر قاره نگراناند که پیروزی ترامپ در انتخابات ۵ نوامبر میتواند مهار تورم بدون فروپاشی اقتصادی را پیچیدهتر کند. این مطلب را افراد آگاه از مذاکرات محرمانه که خواستند نامشان فاش نشود، اعلام کردهاند.
حتی مقامات خوشبین نیز ممکن است در موضع خود تجدیدنظر کنند، زیرا این هفته در نشستهای صندوق بینالمللی پول در واشنگتن، خود را در مرکز طوفان مییابند. بانکهای مرکزی از فرانکفورت تا لندن و استکهلم را با مبهمترین چشمانداز از زمان حمله روسیه به اوکراین – رویدادی که خود پیشبینیهای آنها را به هم ریخت – روبرو کرده است.
اریک تدین، رئیس بانک مرکزی سوئد (ریکسبانک)، هفته گذشته در پاسخ به نگرانیها درباره مسیر سیاست اقتصادی آمریکا پس از انتخابات، ضمن اذعان به خطرات، هشدار داد که برای نتیجهگیری هنوز زود است.
او در گفتگو با بلومبرگ اظهار داشت: «اقداماتی مانند موانع تجاری قابل توجه، بهویژه برای کشوری مانند سوئد که به تجارت بینالمللی وابسته است، برای توسعه اقتصادی مناسب نیست. این میتواند بر تورم تأثیر بگذارد و قطعاً بر رشد اقتصادی اثرگذار خواهد بود، بنابراین مشخصاً این برنامهای نیست که ما از آن استقبال کنیم.»
شرایط اقتصادی کنونی و چشمانداز آینده
تفاوت شرایط با زمانی که ترامپ قدرت را به دست گرفت، نگرانکننده است؛ اروپا اکنون بسیار آسیبپذیرتر شده است. در سال ۲۰۱۷، نه جنگی در اوکراین در جریان بود و نه درگیری در خاورمیانه. منطقه یورو قویترین رشد سالانه خود را در یک دهه تجربه میکرد و بریتانیا بهترین سال خود از ۲۰۱۴ را پیش از رکود جهانی که صندوق بینالمللی پول بخشی از آن را به تنشهای تجاری نسبت داد، پشت سر میگذاشت.
اکنون حتی رشد در بریتانیا – که در نیمه نخست ۲۰۲۴ از همتایان گروه هفت پیشی گرفت – آنقدر در حال کاهش است که سرمایهگذاران بر تسریع کاهش نرخ بهره شرطبندی میکنند. آلمان در آستانه دومین انقباض سالانه پیاپی قرار دارد، در حالی که شرکتها و خانوارهای فرانسوی با حدود ۶۰ میلیارد یورو (۶۵ میلیارد دلار) کاهش هزینه و افزایش مالیات روبرو هستند.
هولگر اشمیدینگ، اقتصاددان ارشد برنبرگ در لندن میگوید: «حتی تهدید تعرفههای جدید به فضای کسبوکار ما آسیب خواهد زد. این احتمالاً سرمایهگذاریها را کاهش میدهد و – از آنجا که اینها موضوعات بسیار عمومی هستند – بهبود مصرف خانوار را به تأخیر میاندازد.»
چنین تحلیلگرانی عموماً توافق دارند که اگرچه جنگ تجاری جدید تحت ریاست ترامپ میتواند فشارهای قیمتی در ایالات متحده را تشدید کند، اما خطر بزرگتر برای منطقه یورو، ضربه احتمالی به رشد اقتصادی است.
اقتصاددانان بانک ایبیان آمرو تخمین میزنند که یک تعرفه همگانی ۱۰ درصدی میتواند صادرات سالانه ۴۶۰ میلیارد یورویی منطقه یورو به آمریکا را تقریباً یک سوم کاهش دهد و تولید را طی سه سال ۱.۵ درصد کاهش دهد – تأثیری مشابه بحران اخیر انرژی.
یواخیم ناگل، رئیس بوندسبانک نیز همانند تدین در ریکسبانک، خطرات تورمی احتمالی را میبیند. او در سخنرانی این ماه خود، ضمن اذعان به تهدید “زیانهای قابل توجه در رشد”، نگران بود که تقویت دلار هزینههای کالاهای وارداتی را افزایش دهد.
بانکداران مرکزی از ابتدای سال درباره ترامپ نگران بودهاند. از همان ژانویه، کریستین لاگارد، رئیس بانک مرکزی اروپا آشکارا نگران بود و مقامات از یان هاتزیوس، اقتصاددان ارشد گلدمن ساکس دعوت کردند تا در نشست سینترا پرتغال در ژوئیه، تحلیلی درباره تعرفهها ارائه دهد.همین هفته گذشته، لاگارد اشاره کرد که این نگرانیها از بین نرفته است.
او در پاسخ به سؤال بلومبرگ به خبرنگاران گفت: «هر محدودیت، هر عدم اطمینان، هر مانع تجاری برای اقتصادی مانند اقتصاد اروپا مهم است. هرگونه سختتر شدن موانع، تعرفهها و موانع اضافی بر امکان تجارت با بقیه جهان، مسلماً یک نقطه ضعف است.»
لاگارد که کار خود را در سال ۲۰۰۵ به عنوان وزیر تجارت فرانسه آغاز کرد، روز سهشنبه در واشنگتن در مقابل علاقه ترامپ به تعرفهها – که در مصاحبهای اخیر آن را کلمه مورد علاقهاش توصیف کرده بود – موضع گرفت.
او در گفتگو با فرانسین لاکوآ از بلومبرگ تیوی گفت: «تجارت منصفانه محرک کلیدی رشد، اشتغال، نوآوری و بهرهوری است. به نظر من این چیزی است که نباید کنار بگذاریم، زیرا در هر دورهای که این کشور، ایالات متحده، شکوفا شده، دورههای تجارت آزاد بوده، نه دورههای ‘من پشت مرزهایم عقبنشینی میکنم و در خانه بازی میکنم.’ نه، اینطور نیست.»
اندرو بیلی، رئیس بانک مرکزی انگلستان محتاطتر بوده و در ماه اوت گفت: «ما مسلماً به نتیجه علاقهمند خواهیم بود» و «خواهیم دید چه کسی پیروز میشود و سیاستهایشان چه خواهد بود.»
چنین احتیاط علنی برای بانکداران مرکزی معمولتر است. تدین نیز با وجود اینکه اظهاراتش نشان میداد پس از سفر به آمریکا نتیجه را به دقت زیر نظر دارد، شروط و قیودی را اضافه کرد.
او گفت: «نتیجهگیری من پس از صحبت با تحلیلگران مختلف این است که باید بسیار مراقب بود که فرض نکنیم آنچه ترامپ اکنون میگوید به سیاست واقعی تبدیل خواهد شد. باید دید سیاست اقتصادی واقعی پس از انتخابات چه خواهد بود.»
همانطور که او اشاره میکند، تهدیدهای ترامپ ممکن است توخالی باشد، و رئیس ریکسبانک خاطرنشان کرد که پیروزی کامالا هریس نیز به معنای محیط تجاری خوشخیم نخواهد بود. او و تیمش به طور خصوصی قصد خود را برای ادامه سیاستهای جو بایدن روشن کردهاند که تعرفهها بر میلیاردها دلار کالای چینی را حفظ کرد و حتی اوایل امسال آنها را گسترش داد، همانطور که بلومبرگ هفته گذشته گزارش داد.
درباره واکنش احتمالی اتحادیه اروپا نیز عدم قطعیت وجود دارد: در حالی که کمیسیون اروپا اکنون برنامهای برای مقابله با تعرفههای احتمالی ترامپ دارد، تصمیم به اعمال تعرفه بر خودروهای برقی ساخت چین با مخالفت آلمان و چهار کشور دیگر روبرو شد، در حالی که ۱۲ کشور عضو رأی ممتنع دادند.
آنالیسا پیاتزا، مدیر پرتفوی درآمد ثابت در امافاس اینوستمنت منیجمنت میگوید: «دیدگاههای متفاوت میان چهار کشور بزرگ درباره تعرفهها میتواند عامل اضافی عدم اطمینان باشد که مسیر به سوی رشد بالقوه را به تأخیر میاندازد.»
چالشهای سیاسی و اقتصادی پیش رو
فضای سیاسی دستکم به اندازه سال ۲۰۱۷ نامساعد است و حواسپرتی بیشتری ایجاد میکند. در آن زمان، فرانسه، آلمان و هلند با انتخابات جنجالی روبرو بودند، منطقه از رأی برگزیت بریتانیا متزلزل شده بود و ایتالیا پس از یک بحران دولتی در حال ثباتیابی بود.
این بار، فرانسه توسط یک ائتلاف اقلیت متزلزل اداره میشود و ائتلاف ناهمگون و بهشدت نامحبوب آلمان لنگانلنگان به سوی انتخابات سال آینده میرود.
علاوه بر این، در مقایسه با سال ۲۰۱۷، هزینههای اروپا در زمینههایی مانند دفاع به طور قابل توجهی بالاتر است، در حالی که کشورهای بزرگی مانند بریتانیا و فرانسه پس از همهگیری و بحران انرژی بدهی بسیار بیشتری دارند. آنها در موقعیت مناسبی برای ارائه کمک مالی در صورت بروز شوک نیستند.
نیل رابرتس، رئیس انجمن سیاستگذاری اتحادیه بینالمللی بیمه دریایی میگوید: «متأسفانه این یک شبکه درهمتنیده است و به پیروی همه از قوانین یکسان متکی بوده است. اکنون ما افرادی را داریم که از قوانین یکسان پیروی نمیکنند و سیستم برای مقابله با این وضعیت تطبیق نیافته است.»
