در شرایطی که تنش‌های منطقه‌ای به اوج خود رسیده، ایران در موقعیتی حساس قرار گرفته است. این گزارش جامع به بررسی استراتژی‌های نظامی و دیپلماتیک ایران در مواجهه با تهدیدات اسرائیل می‌پردازد.
آمادگی نظامی و استراتژی‌های دفاعی
به گزارش نیویورک تایمز، در حالی که ایران خود را برای حمله احتمالی اسرائیل آماده می‌کند، به نیروهای مسلح دستور داده شده که آماده جنگ باشند اما در عین حال تلاش کنند از آن اجتناب کنند، چرا که نابودی متحدانش در لبنان و غزه را به چشم دیده است.
چهار مقام ایرانی این هفته در مصاحبه‌های تلفنی گفتند که رهبر معظم انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای، به ارتش دستور داده‌اند چندین طرح نظامی برای پاسخ به حمله اسرائیل تدوین کند. به گفته آنها که به شرط ناشناس ماندن درباره آمادگی‌های نظامی صحبت کردند، دامنه هرگونه تلافی ایران عمدتاً به شدت حملات اسرائیل بستگی خواهد داشت.
آنها گفتند اگر حملات اسرائیل – در پاسخ به شلیک موشک‌های ایران در اوایل این ماه – خسارات گسترده و تلفات بالایی به همراه داشته باشد، ایران تلافی خواهد کرد. اما اگر اسرائیل حمله خود را به چند پایگاه نظامی و انبار نگهداری موشک و پهپاد محدود کند، ممکن است ایران هیچ اقدامی نکند.
این مقامات گفتند آیت‌الله خامنه‌ای تأکید کرده‌اند که در صورت حمله اسرائیل به زیرساخت‌های نفتی و انرژی یا تأسیسات هسته‌ای، و یا ترور مقامات ارشد، پاسخ قطعی خواهد بود.
این مقامات، از جمله دو عضو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، گفتند در صورتی که اسرائیل خسارات عمده‌ای وارد کند، پاسخ‌های مورد نظر شامل شلیک تا ۱۰۰۰ موشک بالستیک، تشدید حملات گروه‌های نیابتی ایران در منطقه و اختلال در جریان عرضه انرژی جهانی و کشتیرانی در خلیج فارس و تنگه هرمز خواهد بود.
ایران به طور علنی اعلام می‌کند که خواهان جنگ نیست. اما ضربات سنگین نظامی از سوی اسرائیل، چالشی برای رهبران ایران خواهد بود که نمی‌خواهند ضعیف و آسیب‌پذیر به نظر برسند، به ویژه پس از ترور چندین رهبر حماس و حزب‌الله که هر دو مورد حمایت ایران هستند.
تلاش‌های دیپلماتیک و روابط منطقه‌ای
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، روز چهارشنبه در حاشیه نشست بریکس در قازان روسیه به رسانه‌های روسی گفت: “در صورت حمله اسرائیل، شکل پاسخ ما متناسب و حساب شده خواهد بود.”
برای کشور و منطقه خطرات بسیار بالاست. یک جنگ تمام عیار بین ایران و اسرائیل هرج و مرج را تشدید خواهد کرد، احتمالاً هرگونه چشم‌انداز آتش‌بس در غزه و لبنان را از بین می‌برد و ممکن است به مداخله نظامی آمریکا در حمایت از اسرائیل منجر شود.
در هفته‌های اخیر، ایران تلاش کرده روابط خود را با کشورهای عربی منطقه تقویت کند – اما در عین حال به آنها هشدار داده که هرگونه کمک به اسرائیل برای حمله به ایران، آنها را به هدف مشروع تبدیل خواهد کرد. عراقچی روز سه‌شنبه در یک کنفرانس خبری در کویت گفت که از کشورهای همسایه اطمینان دریافت کرده که به جنگنده‌های اسرائیلی اجازه استفاده از حریم هوایی یا سوخت‌گیری در پایگاه‌هایشان برای حمله به ایران را نخواهند داد.
در هفته گذشته، مقامات ایرانی در اظهارات عمومی خود دیدگاه‌های متفاوتی درباره نحوه مقابله با تهدید حمله اسرائیل ابراز کرده‌اند. رئیس جمهور مسعود پزشکیان و عراقچی وعده تلافی داده‌اند، اما با لحنی سنجیده. یکی از فرماندهان حتی هرگونه حمله احتمالی اسرائیل را کم‌اهمیت‌تر از آن دانست که مستلزم پاسخی عمده باشد. اما یک فرمانده ارشد سپاه در سخنرانی خود تهدید کرد که همه صهیونیست‌ها را نابود خواهد کرد.
ناصر ایمانی، تحلیلگر سیاسی نزدیک به دولت در مصاحبه تلفنی از تهران گفت: “تفکر فعلی این است که اگر حمله اسرائیل نمادین و محدود باشد، باید رها کنیم و به پینگ پنگ حملات پایان دهیم. ایران واقعاً مایل به جنگ عمده با اسرائیل نیست. ما هیچ منفعتی در انفجار منطقه نمی‌بینیم.”
ایمانی گفت که در این مرحله ایران جنگ با اسرائیل را تهدیدی وجودی نمی‌داند، اما معتقد است درگیری طولانی مدت مخرب خواهد بود و برنامه‌های دولت جدید را برای مذاکره با غرب به امید لغو تحریم‌های سخت آمریکا و بهبود اقتصاد نابسامان ایران از مسیر خارج خواهد کرد.
تحولات اخیر و روابط بین‌المللی
تنش میان اسرائیل و ایران از زمان حمله تروریستی حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر سال گذشته همچنان رو به افزایش است. در آوریل، ایران و اسرائیل پس از حمله اسرائیل به ساختمان سفارت ایران در سوریه، تبادل آتش کردند. در حمله اخیر به اسرائیل، ایران نزدیک به ۲۰۰ موشک بالستیک شلیک کرد تا ترور اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس در تهران و حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله را تلافی کند.
ایران که منتظر پاسخ است، اخیراً یک حمله دیپلماتیک را آغاز کرده است. ایمانی گفت این اقدام تا حدی برای ارسال پیام‌های پشت پرده به واشنگتن برای مهار اسرائیل و جلوگیری از جنگ بود، اما همچنین برای تقویت اتحاد با کشورهای عربی و مشورت با ترکیه و متحدان کلیدی ایران، روسیه و چین صورت گرفت.
پزشکیان این هفته در قازان با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و شی جین پینگ، رهبر چین دیدار کرد. پوتین پس از دیدارشان گفت که دیدگاه روسیه و ایران درباره منطقه “یکسان یا بسیار نزدیک” است و مواضع آیت‌الله خامنه‌ای را “بسیار ارزشمند” می‌داند که این سخنان از تلویزیون دولتی ایران پخش شد.
وضعیت آمادگی نظامی و نگرانی‌های امنیتی
ایران از زمان پایان جنگ با عراق در بیش از سه دهه پیش با چنین تهدید خارجی قابل توجهی روبرو نشده است. در حالی که ایران و اسرائیل درگیر جنگی پنهان در دریا، هوا، زمین و فضای سایبری هستند، بمباران ایران توسط جنگنده‌های اسرائیلی قلمرویی ناشناخته محسوب می‌شود.
افشون استوار، استادیار امور امنیت ملی در دانشکده تحصیلات تکمیلی نیروی دریایی در مونتری، کالیفرنیا و کارشناس نظامی ایران می‌گوید: “مشکل ایران این است که تا جایی پیش رفته که عملاً در یک درگیری مسلحانه با اسرائیل قرار گرفته در حالی که ابزارهای نظامی بسیار کمتری نسبت به اسرائیل در اختیار دارد.”
چهار مقام مذکور گفتند که ایران در انتظار تلافی اسرائیل، هفته‌هاست که نیروهای مسلح خود را در آماده‌باش کامل قرار داده و دفاع هوایی در سایت‌های حساس نظامی و هسته‌ای را تقویت کرده است.
واکنش‌های داخلی و تأثیرات اقتصادی-اجتماعی
دو عضو سپاه پاسداران که با برنامه‌ریزی نظامی آشنا هستند گفتند که ژنرال‌های ارشدی که گردان‌های مبارزه با داعش را در عراق و سوریه فرماندهی می‌کردند، به تمام استان‌های مرزی اعزام شده‌اند. به گفته آنها، نگرانی این است که گروه‌های جدایی‌طلب قومی مسلح و گروه‌هایی مانند داعش ممکن است در صورت وقوع جنگ، دست به حمله بزنند و ناآرامی ایجاد کنند.
ناصر هادیان، تحلیلگر سیاسی مستقر در تهران، در مصاحبه تلفنی گفت که ایران دهه‌ها صرف تقویت گروه‌های شبه‌نظامی مانند حزب‌الله در لبنان کرده تا به عنوان نیروی دفاعی در مرز اسرائیل عمل کنند و آمریکا را از حمله بازدارند. او گفت که اکنون این تمرکز تغییر کرده است.
او گفت: “اسرائیل به تهدید واقعی برای ایران تبدیل شده است. ما تمام این سال‌ها فکر می‌کردیم آمریکاست.”
هادیان گفت که نابودی زنجیره فرماندهی و زیرساخت‌های نظامی حزب‌الله توسط اسرائیل، محاسبات ایران را تغییر داده است. او گفت: “بازدارندگی تا زمانی که جنگی نباشد کار می‌کند و در حال حاضر پس از ضربات سنگین به حزب‌الله، بخش بزرگی از قدرت بازدارندگی ایران کاهش یافته است.”
تأثیرات اقتصادی و نگرانی‌های عمومی
ساکنان تهران در مصاحبه‌ها گفتند که تنها نشانه‌های قابل مشاهده جنگ در خیابان‌های تهران، نقاشی‌های دیواری تبلیغاتی به زبان عبری است که اسرائیل را تهدید می‌کند.
عسل ۲۱ ساله که در بخش بازاریابی کار می‌کند و خواست نام خانوادگی‌اش به دلیل ترس از تلافی فاش نشود، گفت: “ما هیچ چیز نمی‌دانیم، در تاریکی نگه داشته شده‌ایم. نمی‌دانیم چطور خود را آماده کنیم چون دولت به ما اطلاعی نمی‌دهد.”
در روزهای اخیر، ریال رنجور ایران در برابر دلار باز هم سقوط کرده و قیمت طلا افزایش یافته است که هر دو شاخص‌های معمول اقتصادی در واکنش به بحران و تورم هستند. روز پنجشنبه دولت پرواز پهپادهای غیرنظامی را در آسمان ممنوع کرد و اکثر شرکت‌های هواپیمایی خارجی پروازهای خود به ایران را به حالت تعلیق درآورده‌اند که گزینه‌های محدودی برای مسافران باقی گذاشته و قیمت‌ها را افزایش داده و پروازها را با ظرفیت کامل مواجه کرده است.
حمایت از جنگ با اسرائیل به نظر می‌رسد محدود به حامیان ایدئولوژیک سرسخت دولت است که در پست‌های رسانه‌های اجتماعی و تلویزیون دولتی می‌گویند داوطلب جنگیدن خواهند شد. اما بسیاری از ایرانیان دیگر در مصاحبه‌ها و رسانه‌های اجتماعی می‌گویند که از کشیده شدن به جنگی که نه می‌خواهند و نه از آن حمایت می‌کنند، مضطرب و عصبانی هستند.
رایکا، هنرمند ۴۷ ساله در تهران که به دلایل امنیتی خواست فقط با نام کوچکش شناخته شود، گفت: “خیلی از افرادی مثل من با همه مشکلاتش در ایران ماندند و برای بقا تلاش کردند. من نمی‌خواهم ما درگیر جنگ‌های کشورهای دیگر شویم. نمی‌خواهم برای چیزی که هیچ ربطی به کشور و مردم من ندارد، بمیرم.”
در حالی که ایران سعی در حفظ توازن میان آمادگی نظامی و اجتناب از درگیری گسترده دارد، واکنش‌های داخلی و تأثیرات اقتصادی نشان‌دهنده پیچیدگی شرایط است. آینده این بحران به عوامل متعددی از جمله واکنش اسرائیل و نقش کشورهای منطقه‌ای بستگی دارد.
