حمله اخیر اسرائیل به ایران، علاوه بر آسیب‌های مستقیم به زیرساخت‌های نظامی ایران، پیامدهای گسترده‌تری برای صنعت تسلیحاتی روسیه به همراه داشته است. این رویداد، ضعف‌های سیستم‌های دفاعی روسی را آشکار کرده و می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر آینده صادرات تسلیحاتی روسیه داشته باشد.
عملکرد ضعیف سامانه‌های دفاعی روسی
حمله هوایی اسرائیل به ایران در روز شنبه نه تنها زیرساخت‌های نظامی ایران را هدف قرار داد، بلکه ضربه سنگینی به اعتبار تجهیزات نظامی روسیه وارد کرد؛ اعتباری که پیش از این نیز در جریان جنگ اوکراین خدشه‌دار شده بود.بنا به گفته مقامات آمریکایی و اسرائیلی، سامانه‌های پدافند هوایی ساخت روسیه در ایران نتوانستند در برابر موشک‌های شلیک شده از ۱۰۰ جنگنده اسرائیلی مقاومت چندانی نشان دهند. در این حملات، سه سامانه اس-۳۰۰ ایران نابود شد. پیش از این نیز اسرائیل تنها سامانه اس-۳۰۰ دیگر ایران را منهدم کرده بود.
این شکست در حالی رخ می‌دهد که نیروهای اوکراینی نیز پیشتر موفق به انهدام سامانه‌های اس-۳۰۰ و حتی سامانه‌های پیشرفته‌تر اس-۴۰۰ روسیه شده بودند. حملات موفق اوکراین در ماه‌های مه و اوت سال گذشته به نابودی بخش‌ها یا کل سامانه‌های پدافندی روسیه انجامید.سامانه اس-۴۰۰ که نخستین بار در سال ۲۰۰۷ به کار گرفته شد، پیشرفته‌ترین سامانه پدافند هوایی روسیه و پاسخ مسکو به سامانه پاتریوت آمریکاست. تحلیلگران امنیتی غربی سال‌ها نگران بودند که این سامانه برتری هوایی دیرینه کشورهای ناتو و متحدانشان را به طور قابل توجهی تضعیف کند. سامانه اس-۳۰۰ نیز از زمان معرفی در اواخر دهه ۱۹۷۰ بارها به‌روزرسانی شده است.
هر دو سامانه روسی توسط نزدیک‌ترین متحدان مسکو از جمله چین و بلاروس و بزرگترین مشتریان تسلیحاتی‌اش مانند هند، ویتنام و الجزایر مورد استفاده قرار می‌گیرند.این کشورها لزوماً با دشمنان بالقوه‌ای که توانمندی‌های تهاجمی معادل اسرائیل داشته باشند روبرو نیستند. دقت حملات آخر هفته اسرائیل علیه سامانه‌های اس-۳۰۰ و بخش‌های حیاتی تأسیسات تولید موشکی تهران، بار دیگر نفوذ عمیق اطلاعاتی اسرائیل در ایران را نشان داد؛ موضوعی که پیشتر نیز در ترور رئیس سیاسی حماس در تهران در ماه اوت و حملات قبلی به برنامه هسته‌ای ایران نمایان شده بود.
البته هیچ سپر موشکی نفوذناپذیر نیست. روسیه حداقل یک سامانه پاتریوت را در اوکراین منهدم کرده است. اسرائیل پیشرفته‌ترین سیستم دفاع موشکی جهان را دارد، اما ایران و متحدانش توانستند در حملات موشکی و پهپادی امسال از آن عبور کنند.
تأثیر بر بازار جهانی تسلیحات
عملکرد سامانه‌های روسی احتمالاً تأثیر فوری بر صادرات نظامی مسکو نخواهد داشت، زیرا روسیه در حال حاضر از تمام تجهیزات تولیدی خود استفاده می‌کند که این امر موجب نارضایتی برخی مشتریان شده است. طبق گزارش مؤسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم (سیپری)، صادرات تسلیحات روسیه از زمان تهاجم گسترده به اوکراین در سال ۲۰۲۲ به شدت کاهش یافته است.
بر اساس محاسبات سیپری، فروش تسلیحات خارجی مسکو در سال گذشته نسبت به سال ۲۰۲۲، ۵۲ درصد کاهش یافته است. گزارش این مؤسسه نشان می‌دهد که حجم پایین سفارش‌های باقی‌مانده “نشانگر آن است که صادرات تسلیحات روسیه دست کم در کوتاه‌مدت، احتمالاً بسیار پایین‌تر از سطح سال‌های ۲۰۱۴-۲۰۱۸ باقی خواهد ماند.”
یان استوری، پژوهشگر ارشد مؤسسه ایسیاس-یوسف اسحاق در سنگاپور می‌گوید: “حمله روسیه به اوکراین یک فاجعه روابط عمومی برای صنعت دفاعی این کشور بوده است. مشتریان سنتی روسیه اعتماد خود را به صنعت دفاعی این کشور از دست داده‌اند و به دنبال تأمین‌کنندگان جدید هستند.”
بزرگترین مشتریان روسیه در کوتاه‌مدت گزینه‌های جایگزین محدودی دارند و به احتمال زیاد از مسکو درباره رویدادهای اخیر توضیح می‌خواهند. داگلاس بری، پژوهشگر ارشد هوافضای نظامی در مؤسسه بین‌المللی مطالعات امنیتی لندن می‌گوید: “شما قطعاً از تأمین‌کننده خود درباره سطح عملکرد و اقدامات لازم برای بهبود آن سؤال خواهید کرد.”تحلیلگران معتقدند کره جنوبی، اسرائیل، آمریکا و چین می‌توانند از مشکلات روسیه بهره‌مند شوند.
موقعیت هند به عنوان مشتری اصلی
در میان مهم‌ترین مشتریان روسیه، هند که بیش از یک‌سوم صادرات نظامی روسیه بین سال‌های ۲۰۱۹ تا سال گذشته را به خود اختصاص داده، بیش از همه در معرض آسیب قرار دارد. هند از زمان جنگ سرد، زمانی که روابط نزدیکی با اتحاد جماهیر شوروی داشت، یکی از مهم‌ترین مشتریان مسکو بوده است.
هند از پنج سامانه اس-۴۰۰ سفارش داده شده، سه سامانه دریافت کرده است. واحدهای تحویل شده در مرزهای پاکستان و چین مستقر شده‌اند. نیروی هوایی هند انتظار دارد روسیه دو سامانه باقی‌مانده را تا پایان سال آینده تحویل دهد. مقامات هندی چندین بار از مسکو خواسته‌اند تحویل این سامانه را که به گفته آنها به دلیل جنگ اوکراین به تأخیر افتاده، تسریع کند.
مقامات هندی می‌گویند حمله اسرائیل به ایران را هشداری برای خود نمی‌بینند. یک مقام امنیتی هند می‌گوید: “هیچ سامانه پدافند هوایی در جهان قابل مقایسه با اس-۴۰۰ نیست. آنچه ایران دارد نسخه‌ای ضعیف‌تر است. ما هیچ نگرانی درباره فناوری پیشرفته یا عملکرد اس-۴۰۰ نداریم.”
با این حال، هند در سال‌های اخیر خرید تسلیحات از روسیه را کاهش داده و در حال توسعه سامانه‌های خود، به صورت مستقل و با همکاری سایر کشورها است. واردات تجهیزات نظامی هند از روسیه در دوره ۲۰۱۹-۲۰۲۳ نسبت به پنج سال قبل از آن ۳۴ درصد کاهش یافته است.هند از سامانه‌های اس-۴۰۰ به عنوان رهگیری برد بلند استفاده می‌کند. برای سامانه‌های کوتاه‌برد و میان‌برد از تجهیزات ساخت داخل و برخی تجهیزات توسعه یافته با همکاری اسرائیل استفاده می‌کند.
مقامات هندی همچنین در حال توسعه یک سامانه موشکی سطح به هوای برد بلند هستند که انتظار می‌رود بردی مشابه اس-۴۰۰ داشته باشد.یک مقام امنیتی دیگر می‌گوید حمله اسرائیل به ایران در هند مورد توجه قرار گرفته است. “اما تا جایی که به هند مربوط می‌شود، این کشور صرفاً به فناوری روسی متکی نیست. سبد تسلیحاتی هند متنوع است.”
این رویداد می‌تواند نقطه عطفی در بازار جهانی تسلیحات باشد. عملکرد ضعیف سامانه‌های دفاعی روسی در ایران، همراه با مشکلات مشابه در اوکراین، می‌تواند به تغییر معادلات در بازار جهانی تسلیحات منجر شود و فرصت‌های جدیدی را برای سایر تولیدکنندگان فراهم آورد. این وضعیت همچنین می‌تواند باعث تسریع روند متنوع‌سازی منابع تسلیحاتی در کشورهای وابسته به تجهیزات روسی شود.
