تنش میان ایران و اسرائیل: احتمال رویارویی نظامی جدید
در میان هشدارهای آمریکا علیه تلافیجویی از اسرائیل، ایران پیامی دیپلماتیک اما قاطع میفرستد: برنامهریزی برای پاسخی پیچیده با استفاده از کلاهکهای قدرتمندتر و سایر تسلیحات در دست اقدام است. این خبر را مقامات ایرانی و عرب که در جریان برنامهها قرار دارند، تأیید کردهاند.
باید دید که آیا این تهدیدات ایران واقعی است یا تنها رجزخوانی محسوب میشود. حمله هوایی شدید اسرائیل به ایران در ۲۶ اکتبر، پدافند هوایی راهبردی کشور را درهم شکست و ایران را در موقعیت آسیبپذیری قرار داد که در صورت اقدام متقابل، خطرات جدی متوجه این کشور خواهد بود.
نحوه واکنش اسرائیل به میزان، ماهیت و اثربخشی حمله احتمالی تهران بستگی دارد. تا به امروز، اسرائیل از حمله به تأسیسات نفتی و هستهای ایران که برای اقتصاد و امنیت این کشور حیاتی هستند، خودداری کرده است، اما به گفته مقامات اسرائیلی، این محاسبات میتواند تغییر کند.
برنامهریزی نظامی و مشارکت ارتش متعارف
به گفته مقامات ایرانی و عرب، ایران به دیپلماتهای عرب اطلاع داده که ارتش متعارف این کشور نیز در این عملیات دخیل خواهد بود، زیرا در حمله اسرائیل چهار نظامی و یک غیرنظامی ایرانی جان باختهاند. مشارکت ارتش به معنای اعزام نیرو نیست، بلکه به این معناست که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که معمولاً مسئول مسائل امنیتی مربوط به اسرائیل است، در این مورد به تنهایی عمل نخواهد کرد.یک مقام مصری گفته است که ایران به طور محرمانه درباره یک پاسخ «قوی و پیچیده» هشدار داده است.
یکی از مقامات ایرانی اظهار داشت: «نیروهای نظامی ما تلفاتی داشتهاند و باید پاسخ دهند.» وی افزود که ایران احتمالاً از خاک عراق برای بخشی از عملیات استفاده خواهد کرد و تأسیسات نظامی اسرائیل را «با شدتی به مراتب بیشتر از دفعه قبل» هدف قرار خواهد داد.
تجهیزات و برنامهریزی نظامی
به گفته مقامات ایرانی و عرب، ایران قصد ندارد پاسخ خود را به موشکها و پهپادها محدود کند، آن طور که در دو حمله قبلی انجام داد، و هر موشکی که استفاده شود، کلاهکهای قدرتمندتری خواهد داشت. ایران اعلام کرد که در آخرین حمله خود به اسرائیل در اول اکتبر، عمدتاً از چهار نوع مختلف موشک بالستیک میانبرد استفاده کرده است – موشکهای عماد و قدر و دو نوع از جدیدترین و پیشرفتهترین موشکهای ایران، خیبرشکن و فتّاح.
ملاحظات سیاسی و زمانبندی
به گفته مقام ایرانی، انتخابات آمریکا عامل دیگری در پاسخ ایران است. این مقام گفت که ایران نمیخواهد با حمله خود بر انتخابات آمریکا تأثیر بگذارد و افزود که پاسخ پس از رأیگیری روز سهشنبه و پیش از تحلیف رئیسجمهور جدید در ژانویه خواهد بود. طبق گزارش سازمانهای اطلاعاتی آمریکا، ایران کامالا هریس را به دونالد ترامپ ترجیح میدهد.مقامات مصر، بحرین و عمان گفتند که دیپلماتهای ایرانی پس از هشدارهای علنی و خصوصی آمریکا مبنی بر عدم درگیری متقابل با اسرائیل، این خطوط کلی پاسخ را ارائه کردند.
لیندا توماس-گرینفیلد، سفیر آمریکا در سازمان ملل، هفته گذشته گفت در صورت حمله ایران به اسرائیل یا آمریکا «عواقب شدیدی» در پی خواهد داشت. وی تأکید کرد: «ما معتقدیم این باید پایان تبادل آتش مستقیم بین اسرائیل و ایران باشد.»
تغییر موضع ایران
پس از حمله اسرائیل، مقامات ایرانی در ابتدا به کشورهای منطقه گفتند که قصد پاسخگویی ندارند. اما در عرض چند روز، لحن آنها تغییر کرد. روز جمعه، یکی از فرماندهان ارشد ایران تهدید به «پاسخی غیرقابل تصور» کرد و روز شنبه آیتالله خامنهای، هشدار داد که «پاسخی دندانشکن» در راه است.
مقامات غربی میگویند معتقدند تصمیمگیرندگان ایرانی در حال بحث درباره چگونگی و اصل پاسخگویی هستند، از جمله اینکه آیا حمله باید مستقیم باشد یا از طریق نیروهای نیابتی خارج از ایران انجام شود تا لایهای از انکارپذیری فراهم شود. مقامات اسرائیلی نیز معتقدند ایران جداً در حال بررسی پاسخ است و هشدار دادهاند که آمادهاند حملهای به مراتب تهاجمیتر را در پاسخ انجام دهند.
موضع اسرائیل
هفته گذشته، بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، گفت که ارتش اسرائیل به «نقطه آسیبپذیر» ایران ضربه زده است و سخنان « از سر غرور» رهبران تهران را رد کرد. نتانیاهو گفت: «امروز اسرائیل از آزادی عمل بیشتری نسبت به همیشه برخوردار است. ما میتوانیم به هر نقطهای از ایران که لازم باشد، برویم.»
آمریکا تلاش کرد حمله ۲۶ اکتبر اسرائیل را به اهداف نظامی محدود کند و تأسیسات هستهای و نفتی ایران را دستنخورده باقی بگذارد. مقامات عرب گفتند که نگران هستند این بار اسرائیل محدودیتی نداشته باشد، و نتانیاهو هفته گذشته تأکید کرد که جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هستهای همچنان «هدف والای» اسرائیل است. ایران تلاش برای ساخت سلاح هستهای را رد میکند.
اسرائیل در حمله ۲۶ اکتبر خود نشان داد که میتواند این نوع اهداف را هدف قرار دهد. این کشور به تأسیساتی حمله کرد که ایران در گذشته از آن برای کار روی سلاحهای هستهای استفاده میکرد. تصاویر ماهوارهای نشان داد که اسرائیل همچنین به یک هدف کماهمیت در پالایشگاه آبادان ایران حمله کرده است.
موضع رئیسجمهور ایران
روز یکشنبه، مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران گفت که کشورش نمیتواند حمله اسرائیل را بیپاسخ بگذارد. با این حال، در نشانهای از اینکه ایران همچنان در حال بحث درباره نحوه تلافی است، وی گفت که «نوع و شدت پاسخ ما» میتواند در صورت آتشبس در غزه و لبنان تغییر کند.
آمریکا اعلام کرد که ارتش این کشور در آخرین حمله اسرائیل به ایران دخالتی نداشته است، اما هرگونه تلافی احتمالاً شامل نیروهای آمریکایی در دفاع از اسرائیل خواهد بود. لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا دستور داده است چندین هواپیمای بمبافکن B-52 استراتوفورترس، هواپیمای سوخترسان و ناوشکنهای نیروی دریایی به خاورمیانه اعزام شوند.
تغییرات در استقرار نیروهای آمریکایی
این تجهیزات نظامی اضافی در زمانی میرسند که گروه ضربت ناو هواپیمابر یواساس آبراهام لینکلن قرار است منطقه را ترک کند. این اولین بار از زمان حمله حماس به اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۳ خواهد بود که آمریکا بدون ناو هواپیمابر و کشتیهای همراه در منطقه حضور خواهد داشت.
تحلیلگران معتقدند وضعیت کنونی میتواند به سمت یک رویارویی جدی پیش برود، مگر آنکه تلاشهای دیپلماتیک به نتیجه برسد. نگرانیهای بینالمللی از گسترش درگیریها و تبدیل شدن آن به یک جنگ منطقهای افزایش یافته است. کشورهای منطقه و قدرتهای جهانی در تلاشند تا از تشدید تنشها جلوگیری کنند، اما پیچیدگی شرایط و تعدد بازیگران، مدیریت بحران را دشوار کرده است.
