سرویس خبری ایران من: در شرایطی که دونالد ترامپ به عنوان نامزد جمهوری‌خواه برای انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ آمریکا مطرح شده است، بحث‌های جدی در محافل سیاسی ایران درباره امکان مذاکره و توافق با او در جریان است. این گزارش به بررسی دیدگاه‌های مختلف و چالش‌های پیش رو می‌پردازد.
دورنمای روابط ایران و آمریکا در دوره جدید
بحث در ایران درباره امکان توافق با ترامپ به طور جدی مطرح شده است. برخی در دولت جدید و معتدل‌تر ایران بر این باورند که نتیجه انتخابات ریاست جمهوری فرصتی برای دستیابی به توافقی پایدار با ایالات متحده فراهم کرده است.
حمید ابوطالبی، سیاستمدار برجسته و مشاور سیاسی پیشین دولت ایران، در نامه‌ای سرگشاده به رئیس‌جمهور ایران نوشت: «این فرصت تاریخی برای تغییر در روابط ایران و آمریکا را از دست ندهید.» او به آقای پزشکیان توصیه کرد پیروزی آقای ترامپ در انتخابات را تبریک گفته و لحنی جدید برای سیاستی عمل‌گرایانه و آینده‌نگر تنظیم کند.
نقش محوری رهبری در تصمیم‌گیری
با این حال، تصمیمات کلیدی در ایران توسط رهبر معظم، آیت‌الله علی خامنه‌ای گرفته می‌شود و ایشان در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ، مذاکره با او را ممنوع کرده بودند. در سیاست‌های جناحی ایران، حتی اگر آقای پزشکیان بخواهد با آقای ترامپ مذاکره کند، باید موافقت آقای خامنه‌ای را جلب کند.
چالش‌های داخلی و خارجی توافق احتمالی
بسیاری از محافظه‌کاران، از جمله برخی در سپاه پاسداران قدرتمند، با هرگونه تعامل با آقای ترامپ مخالفند. وزارت دادگستری آمریکا گفته است که سپاه پاسداران ایران رایانه‌های ستاد انتخاباتی آقای ترامپ را هک کرده و برای تأثیرگذاری بر انتخابات ریاست جمهوری، اطلاعات نادرست را در فضای مجازی منتشر کرده است. روز جمعه، دادستان‌های فدرال در منهتن از تلاش ایران برای ترور آقای ترامپ خبر دادند.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، روز شنبه در پستی در X این اتهامات را سناریویی «ساختگی» خواند. او گفت ایران به انتخاب مردم آمریکا در انتخاب رئیس جمهورشان احترام می‌گذارد و مسیر پیش روی ایران و آمریکا با «احترام» و «اعتمادسازی» متقابل آغاز می‌شود.
دیدگاه‌های متفاوت جریان‌های سیاسی
رضا صالحی، تحلیلگر محافظه‌کار در تهران که به جناح تندروی کشور نزدیک است، در مصاحبه‌ای گفت که مذاکره با آقای ترامپ برای دولت جدید ایران از نظر سیاسی چالش‌برانگیز خواهد بود. محافظه‌کاران پیشاپیش مخالفت خود را ابراز کرده و می‌گویند هرگونه تعامل، خیانت به سردار قاسم سلیمانی خواهد بود که آقای ترامپ در سال ۲۰۲۰ دستور ترور او را صادر کرد.
روزنامه همشهری، روزنامه محافظه‌کار وابسته به شهرداری تهران، تصاویری از آقای ترامپ را با لباس نارنجی و دستبند در صفحه اول خود منتشر کرد و تیتر زد: «بازگشت قاتل». با این حال، حتی آقای صالحی گفت: «من برخلاف این موضع می‌گویم که ترامپ در مقایسه با سلف خود به نفع ایران خواهد بود.» او افزود: «او اهل معامله است؛ او طرفدار پایان دادن به جنگ‌ها و مخالف آغاز جنگ‌های جدید است.»
موضع‌گیری‌های داخلی و بین‌المللی
حتی کسانی که خواهان تعامل با آقای ترامپ هستند می‌گویند که سیاست خارجی کشور برای دوران ترامپ، عمدتاً به نحوه برخورد آقای ترامپ با ایران و خاورمیانه و همچنین افرادی که برای دولت خود انتخاب می‌کند، بستگی خواهد داشت. آقای ترامپ اخیراً گفته است که قصد آسیب رساندن به ایران را ندارد و خواسته اصلی او این است که این کشور سلاح هسته‌ای نسازد. اما در نقطه‌ای دیگر در طول کارزار انتخاباتی، به نظر می‌رسید به اسرائیل چراغ سبز نشان داده تا تأسیسات هسته‌ای ایران را بمباران کند. او گفت که اسرائیل باید «اول به تأسیسات هسته‌ای حمله کند و بعداً نگران بقیه مسائل باشد.»
روز یکشنبه، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در بیانیه‌ای ویدئویی گفت که با آقای ترامپ صحبت کرده و «ما در مورد تهدید ایران در تمام جنبه‌ها و خطراتی که منعکس می‌کنند، هم‌نظر هستیم.»
برایان هوک که در دولت اول ترامپ نماینده امور ایران بود، روز پنجشنبه به سی‌ان‌ان گفت که آقای ترامپ «علاقه‌ای به تغییر رژیم ندارد»، اما او همچنین «درک می‌کند که عامل اصلی بی‌ثباتی در خاورمیانه رژیم ایران است.»
چالش‌های پیش رو و تصمیمات حیاتی
یکی از اولین تصمیماتی که ایران باید بگیرد این است که آیا به وعده‌های خود برای انجام حمله انتقام‌جویانه گسترده علیه اسرائیل عمل کند یا خیر. ماه گذشته، اسرائیل پایگاه‌های موشکی و سامانه‌های پدافند هوایی اطراف تأسیسات حیاتی انرژی ایران را هدف قرار داد، پس از آنکه تهران برای انتقام کشته شدن چندین فرمانده ارشد و متحدان ارشد منطقه‌ای خود، موشک بالستیک به سمت اسرائیل شلیک کرد.
آقای ترامپ حامی سرسخت اسرائیل بوده است. جنگ احتمالی بین ایران و اسرائیل می‌تواند به سرعت تنش‌ها را با دولت آینده ترامپ افزایش دهد و هرگونه شانس برای روابط بهتر را از بین ببرد.
فرصت‌های احتمالی برای تعامل
پنج مقام ایرانی گفتند که بسیاری از اهداف سیاست خارجی اعلام شده آقای ترامپ – پایان دادن به جنگ‌ها در غزه و لبنان، پایان دادن به جنگ در اوکراین و دستور کار «اول آمریکا» – برای ایران جذاب است. پایان دادن به جنگ‌ها در غزه و لبنان می‌تواند از جنگ گسترده‌تر بین اسرائیل و ایران که از حماس در غزه و حزب‌الله در لبنان حمایت می‌کند، جلوگیری کند. پایان دادن به جنگ در اوکراین می‌تواند فشار بر ایران برای تأمین سلاح به روسیه را کاهش دهد. و سیاست داخلی آقای ترامپ می‌تواند به معنای علاقه کمتر به امور کشورهای دیگر باشد.
دیدگاه‌های مقامات ارشد
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق و معاون فعلی امور راهبردی ایران، در بیانیه‌ای در X گفت امیدوار است آقای ترامپ و معاون رئیس جمهور منتخب جی‌دی ونس «همانطور که قول داده‌اند در برابر جنگ بایستند و به درس روشن رأی‌دهندگان آمریکایی برای پایان دادن به جنگ‌ها و جلوگیری از جنگ‌های جدید، توجه کنند.»
محمدعلی ابطحی، معاون رئیس جمهور سابق، در مصاحبه‌ای از تهران گفت که توصیه او این است که «تهدید ترامپ را به فرصتی خوب تبدیل کنیم و دیپلماسی فعال را آغاز کنیم.»
او گفت: «ترامپ دوست دارد اعتبار شخصی حل یک بحران را به خود اختصاص دهد و یکی از بحران‌های اصلی اکنون بحران بین ایران و آمریکاست.»
راهبردهای رقیب در سیاست خارجی
به گفته آقای ابطحی، دو استراتژی رقیب در محافل سیاسی ایران مورد بحث است. یکی خواستار آن است که ایران با سرسختی پیش برود و شبه‌نظامیان نیابتی خود را در خاورمیانه تقویت کند تا ایالات متحده و اسرائیل را بازدارد. دیگری خواستار مذاکره با آقای ترامپ است که در میان برخی محافظه‌کاران در حال افزایش است، عمدتاً به این دلیل که آنها گزینه دیگری برای حل مشکلات اقتصادی ایران نمی‌بینند.
تحولات تاریخی در روابط دو کشور
بیش از بیست سال است که رویکرد دیپلماتیک ایران در برابر آمریکا بر پایه حزب حاکم در کاخ سفید شکل گرفته است؛ به این صورت که ایران همواره جمهوری‌خواهان را سرسخت‌تر و کم‌انعطاف‌تر در مذاکره می‌داند، در حالی که دموکرات‌ها را برای گفتگو و تعامل مناسب‌تر می‌پندارد.
تجربه تلخ گذشته
ایران پس از آنکه آقای ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری خود کارزار «فشار حداکثری» علیه تهران اعمال کرد، از تعامل با او خودداری کرد. کشور منتظر ماند، به این امید که دولت دموکرات بعدی تحریم‌ها را لغو کند و به توافق هسته‌ای که آقای ترامپ آن را ترک کرده بود، بازگردد. این اقدامات هرگز محقق نشد. دولت بایدن و ایران هرگز به توافق بازنگشتند و تحریم‌ها پابرجا ماند.
آمادگی برای شرایط جدید
پنج مقام ایرانی آشنا با برنامه‌ریزی سیاست خارجی ایران، که دو نفر از آنها از وزارت امور خارجه هستند، گفتند که تجربه کشور با دولت بایدن ناامیدکننده بود و بسیاری را به این نتیجه رساند که توافق با دولت جمهوری‌خواه نتایج ماندگارتری خواهد داشت. به گفته دو مقام بلندپایه وزارت امور خارجه، ایران ماه‌هاست که خود را برای بازگشت احتمالی ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا آماده می‌کند و در همین راستا، از اسفندماه گذشته یک کارگروه ویژه در وزارتخانه تشکیل شده است.
موضع‌گیری رسمی دولت
آقای پزشکیان اذعان کرده است که هرگونه امید به گشایش اقتصادی به بهبود روابط با غرب گره خورده است. به گزارش رسانه‌های ایران، آقای پزشکیان روز چهارشنبه گفت: «برای ما مهم نیست چه کسی در آمریکا در انتخابات پیروز شده است زیرا ما به قدرت داخلی خود متکی هستیم.» در عین حال، «ما در توسعه روابط خود با کشورها نگاه محدود و بسته‌ای نخواهیم داشت.»
تحلیلگران در ایران و ایالات متحده گفتند که آقای ترامپ احتمالاً از ایران خواهد خواست که به عنوان بخشی از هر توافقی برای لغو تحریم‌ها، تسلیح و تأمین مالی گروه‌های نظامی که علیه اسرائیل می‌جنگند را متوقف کند. آقای خامنه‌ای، رهبر معظم، بارها گفته‌اند که حمایت ایران از این گروه‌ها ادامه خواهد داشت.
جمع‌بندی و چشم‌انداز
رحمان قهرمانپور، تحلیلگر مستقر در تهران، گفت که ایران گزینه‌های زیادی ندارد. حفظ وضع موجود برای چهار سال دیگر امکان‌پذیر نیست. اقتصاد تحت تحریم‌ها و سوء مدیریت در حال سقوط است، تورم سر به فلک کشیده و نارضایتی داخلی همچنان بالاست.
آقای قهرمانپور گفت: «ما خواهان تحریم‌های بیشتر و بی‌ثباتی بیشتر نیستیم. اما در عین حال، یک توافق جامع با ترامپ باید به ما اجازه مانور برای حفظ آبرو در داخل و توجیه آن را بدهد. این چالش بزرگی خواهد بود.»
