سرویس خبری ایران من: در شرایطی که تنش‌های هسته‌ای میان ایران و غرب رو به افزایش است، گزارش‌ها از بررسی جدی گزینه‌های نظامی توسط تیم انتقالی دونالد ترامپ حکایت دارد. این گزارش که بر اساس اطلاعات به دست آمده از منابع نزدیک به تیم ترامپ تهیه شده، جزئیات مهمی از دو راهبرد اصلی مورد بررسی برای مقابله با برنامه هسته‌ای ایران را فاش می‌سازد: افزایش فشار نظامی مستقیم و استفاده از تهدید نظامی برای پیشبرد دیپلماسی. در شرایطی که ایران به تولید مواد شکافت‌پذیر نزدیک به سطح تسلیحاتی ادامه می‌دهد، تصمیمات آینده دولت احتمالی ترامپ می‌تواند تأثیری تعیین‌کننده بر آینده روابط دو کشور و ثبات منطقه داشته باشد.
بررسی گزینه‌های نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب، در حال بررسی گزینه‌هایی برای جلوگیری از توانایی ایران در ساخت سلاح هسته‌ای است که شامل احتمال حملات هوایی پیشگیرانه می‌شود؛ اقدامی که با سیاست دیرینه مهار تهران از طریق دیپلماسی و تحریم‌ها در تضاد خواهد بود.
گزینه حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران در حال حاضر توسط برخی اعضای تیم انتقالی ترامپ با جدیت بیشتری در دست بررسی است. این تیم به طور همزمان در حال ارزیابی چند تحول مهم منطقه‌ای است: سقوط حکومت بشار اسد، متحد تهران در سوریه؛ آینده حضور نظامی آمریکا در منطقه؛ و تضعیف چشمگیر گروه‌های نیابتی ایران، به ویژه حزب‌الله و حماس، در پی عملیات‌های نظامی اسرائیل.
به گفته مقامات تیم انتقالی، موقعیت تضعیف‌شده منطقه‌ای ایران و افشای اخیر پیشرفت‌های هسته‌ای تهران، مباحثات داخلی حساس را تشدید کرده است. با این حال، تمام مذاکرات در این خصوص همچنان در مراحل اولیه قرار دارد.
ترامپ در تماس‌های اخیر خود با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، نگرانی خود را درباره دستیابی ایران به توانایی هسته‌ای در دوران ریاست‌جمهوری خود ابراز کرده است. این موضوع نشان می‌دهد که او به دنبال پیشنهاداتی برای جلوگیری از این نتیجه است. رئیس‌جمهور منتخب خواهان طرح‌هایی است که از برافروختن جنگی جدید، به‌ویژه جنگی که می‌تواند نیروهای نظامی آمریکا را درگیر کند، اجتناب کند، زیرا حملات به تأسیسات هسته‌ای تهران می‌تواند آمریکا و ایران را در مسیر تصادم قرار دهد.
ایران به تنهایی اورانیوم غنی‌شده کافی برای ساخت چهار بمب هسته‌ای دارد و تنها کشور غیرهسته‌ای است که مواد شکافت‌پذیر نزدیک به درجه تسلیحاتی ۶۰ درصد تولید می‌کند. تبدیل این ذخایر به سوخت هسته‌ای درجه تسلیحاتی تنها چند روز زمان خواهد برد.
مقامات آمریکایی پیش‌تر اعلام کرده بودند که ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای به چند ماه زمان نیاز دارد.
راهبردهای دوگانه: فشار نظامی و دیپلماسی
تیم انتقالی رئیس‌جمهور منتخب در حال تدوین استراتژی موسوم به “فشار حداکثری ۲.۰” علیه ایران است که دنباله‌ای بر رویکرد دوره اول ریاست‌جمهوری وی با محوریت تحریم‌های سخت اقتصادی می‌باشد. در این دور، رئیس‌جمهور منتخب و مشاورانش در حال تدوین راهبردهای نظامی هستند که قرار است محور اصلی مقابله با تهران باشد، هرچند اعمال تحریم‌های مالی سخت‌گیرانه‌تر نیز همچنان ادامه خواهد یافت.
بنا به گفته چهار منبع آگاه از روند برنامه‌ریزی‌ها، در جلسات متعدد از جمله نشست‌هایی با حضور شخص ترامپ، دو راهبرد کلی مورد بحث قرار گرفته است. راهبرد نخست که جزئیات آن توسط دو تن از منابع آگاه تشریح شده، بر افزایش فشار نظامی از طریق گسترش حضور نیروهای آمریکایی در خاورمیانه تمرکز دارد. این طرح شامل اعزام نیروهای نظامی، هواپیماهای جنگی و ناوگان دریایی بیشتر به منطقه است. علاوه بر این، آمریکا می‌تواند با فروش تسلیحات پیشرفته به اسرائیل، از جمله بمب‌های نفوذکننده به پناهگاه‌های زیرزمینی، توان نظامی این کشور را برای هدف قرار دادن تأسیسات هسته‌ای ایران تقویت کند.
مسیر جایگزین، استفاده از تهدید به نیروی نظامی، به‌ویژه در ترکیب با تحریم‌های تحمیلی آمریکا، برای وادار کردن تهران به پذیرش راه‌حل دیپلماتیک است. این همان استراتژی است که ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود در قبال کره شمالی به کار گرفت، هرچند دیپلماسی در نهایت با شکست مواجه شد.
مشخص نیست که ترامپ، که درباره اجتناب از جنگ جهانی سوم و مذاکره با تهران صحبت کرده است، کدام گزینه را انتخاب خواهد کرد. ترامپ با وجود تأکید بر تمایلش به جلوگیری از گسترش بحران در خاورمیانه، در مصاحبه اخیر خود با مجله تایم که روز پنجشنبه منتشر شد، از احتمال وقوع جنگ میان آمریکا و ایران سخن گفت. وی دلیل اصلی این موضوع را تلاش تهران برای ترور خود عنوان کرد.
او گفت: “هر چیزی ممکن است. این یک وضعیت بسیار بی‌ثبات است.”
برخی از مقامات دولت آینده هنوز به طور کامل در این موضوع اظهارنظر نکرده‌اند، و پیشنهادهای مربوط به ایران ممکن است با استقرار اعضای کابینه، دسترسی به اطلاعات طبقه‌بندی شده و مذاکرات با متحدان منطقه‌ای مانند اسرائیل تغییر کند. به گفته مقامات پیشین دولت ترامپ، نکته مهم این است که ترامپ به ندرت در مسائل سیاست خارجی به جزئیات عمیق می‌پردازد تا زمانی که گزینه‌های نهایی به او ارائه شود و نیاز به تصمیم‌گیری باشد.
چالش‌های پیش رو و واکنش‌های احتمالی
نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخی نداد. رهبران در تهران همواره انکار کرده‌اند که به دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای هستند.
دولت اسرائیل نیز به درخواست‌ها برای اظهارنظر درباره احتمال حمله پیشدستانه به ایران در دوران دولت ترامپ پاسخی نداد. اما نتانیاهو در ماه نوامبر، پس از سه تماس تلفنی با ترامپ، گفت که او و ترامپ “در مورد تهدید ایران در تمام اجزای آن و خطری که ایجاد می‌کند، دیدگاه مشترکی دارند.”
به گفته مقامات پیشین، ترامپ در اواخر دوره اول ریاست‌جمهوری خود، کمی پس از آنکه بازرسان بین‌المللی از افزایش ذخایر هسته‌ای ایران خبر دادند، ایده حملات پیشدستانه به برنامه هسته‌ای ایران را بررسی کرد. با این حال، ترامپ پس از پایان دوره ریاست‌جمهوری خود این ادعا را رد کرد که هرگز به صورت جدی گزینه نظامی را مد نظر داشته است. او در عوض مدعی شد که مشاوران ارشد دفاعی‌اش با تدوین طرح‌های جنگی، تلاش می‌کردند او را برای صدور دستور حمله تحت فشار قرار دهند.
مشاوران و نزدیکان ترامپ که از گزینه‌های نظامی برای دوره دوم او حمایت می‌کنند، گفتند که ایده اصلی حمایت از حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران مانند نطنز، فردو و اصفهان، و حتی احتمال مشارکت آمریکا در یک عملیات مشترک خواهد بود. بسیاری از مقامات فعلی و سابق اسرائیل می‌گویند عدم قطعیت‌های زیادی در مورد موفقیت اسرائیل در انجام یک حمله انفرادی به تأسیسات هسته‌ای ایران وجود دارد که برخی از آنها در اعماق زمین مدفون شده‌اند.
با این حال، برخی از متحدان ترامپ اصرار دارند که ماه‌های اول بازگشت او به کاخ سفید، فرصتی نادر برای مقابله با توسعه هسته‌ای ایران در زمانی که رژیم در موقعیت ضعیفی قرار دارد، به او می‌دهد.
مارک دوبوویتز، مدیر اجرایی بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها که به طور منظم با مشاوران ارشد ترامپ، از جمله برخی که قرار است وارد دولت جدید شوند، گفتگو می‌کند، اظهار داشت: “اگر قرار باشد واقعاً اقدامی برای خنثی‌سازی برنامه تسلیحات هسته‌ای انجام شود، اکنون زمان آن است.”
در صورتی که ترامپ به دنبال یک گزینه نظامی جدی باشد، با سیاست‌های اخیر آمریکا و دوره اول ریاست‌جمهوری خود مغایرت خواهد داشت. دولت اوباما به دنبال حل مسئله پیشرفت هسته‌ای ایران با یک توافق چندجانبه بود که به برجام در سال ۲۰۱۵ منجر شد؛ توافقی که به طور موقت فعالیت‌های هسته‌ای تهران را محدود می‌کرد. ترامپ آمریکا را از این توافق خارج کرد و با امید به اینکه ایران برنامه هسته‌ای را کنار بگذارد، فشار اقتصادی بر ایران را افزایش داد. رئیس‌جمهور بایدن تلاش کرد توافق ۲۰۱۵ را احیا کند، اما ایران از آن کناره‌گیری کرد که منجر به حفظ بسیاری از تحریم‌های دوران ترامپ علیه جمهوری اسلامی توسط دولت او شد.
اسرائیل در طول سال‌های گذشته همواره گزینه حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران را در دست بررسی داشته، اما عمدتاً به دلیل هشدارهای محتاطانه آمریکا از اجرای آن خودداری کرده است. در سال ۲۰۱۲، زمانی که ایران پیش از توافق ۲۰۱۵ در حال توسعه برنامه هسته‌ای خود بود، دولت اوباما نتانیاهو را از اقدام نظامی علیه ایران منع کرد. دولت بایدن نیز به طور مداوم تأکید کرده است که به دنبال راه‌حل دیپلماتیک برای پیشرفت‌های هسته‌ای ایران است.
بحث‌ها درباره حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران این بار متفاوت خواهد بود. گابریل نورونها، مسئول پیشین سیاست ایران در وزارت امور خارجه دولت اول ترامپ، در این باره اظهار داشت: “در حال حاضر حمایت گسترده‌ای از اقدامات نظامی اسرائیل در راستای تأمین منافع این کشور وجود دارد. ایران به سرعت در حال نزدیک شدن به خطوط قرمز اسرائیل است و به نظر می‌رسد همچنان در پی تشدید تنش‌هاست.”
مقامات تیم انتقالی ترامپ می‌گویند قصد دارند تحریم‌های فعلی را اجرا و تحریم‌های جدیدی اعمال کنند، از جمله بازگرداندن حوثی‌های مورد حمایت تهران در یمن به فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی و ممنوع کردن کشورهایی که نفت ایران را می‌خرند از خرید انرژی آمریکا.
به گفته یکی از اعضای تیم انتقالی، افزایش فشارهای اقتصادی و مالی به تنهایی کافی نیست. وی در این باره اظهار داشت: “ایران به طور فعال در پی ترور رئیس‌جمهور ترامپ است و این مسئله بی‌تردید بر دیدگاه همگان نسبت به چگونگی برقراری روابط از همان ابتدا تأثیرگذار خواهد بود.”
ایران به آمریکا اطمینان داده است که در تلافی دستور ترامپ در سال ۲۰۲۰ برای کشتن قاسم سلیمانی، فرمانده ارشد شبه‌نظامی ایران، اقدام به ترور ترامپ نخواهد کرد. کشتن سلیمانی تهاجمی‌ترین اقدام نظامی آمریکا علیه ایران در سال‌های اخیر بود.
دولت آینده تأکید می‌کند که شبکه نیروهای نیابتی تهران را نمی‌توان به طور کامل مهار کرد مگر آنکه ایران از منابع اقتصادی و نظامی محروم شود. یک مقام تیم انتقالی گفت: “ایران همچون سر یک اختاپوس است. راه‌حل این معضلات را نمی‌توان در نقاط درگیری یافت، بلکه باید از طریق نحوه تعامل با تهران به حل آنها پرداخت.”
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور جدید ایران، به نظر می‌رسد به تمایل ترامپ برای توافق‌های پرسروصدا توجه نشان می‌دهد. جواد ظریف، معاون امور راهبردی رئیس‌جمهور ایران، هفته گذشته در مجله فارن افرز نوشت که پزشکیان “آماده مدیریت تنش‌ها با ایالات متحده است” و “امیدوار به مذاکرات برابر درباره توافق هسته‌ای – و احتمالاً بیشتر – است.”
اما رویکرد دیپلماتیک دشواری‌های خود را دارد. مقامات ایرانی می‌گویند تحت فشار با آمریکا مذاکره نخواهند کرد و ماه گذشته به مقامات اروپایی در ژنو گفتند که هیچ اقدام یکجانبه‌ای برای محدود کردن برنامه هسته‌ای خود انجام نخواهند داد.
طبق برآورد اطلاعاتی آمریکا که هفته گذشته منتشر شد، تهران در حال حاضر مواد شکافت‌پذیر کافی برای تولید بیش از ۱۲ بمب هسته‌ای دارد. گرچه این گزارش می‌گوید ایران در حال حاضر در حال ساخت بمب نیست، اما به لطف تحقیقاتی که در ماه‌های اخیر انجام داده، آمادگی بیشتری برای این کار دارد.
مقامات ایرانی از مدت‌ها پیش روشن کرده‌اند که واکنش آنها به یک حمله، اخراج بازرسان سازمان ملل و خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای خواهد بود که تهران را متعهد به عدم توسعه سلاح‌های هسته‌ای می‌کند.
تنها کشوری که تاکنون چنین کاری انجام داده، کره شمالی است که پس از آن به طور مخفیانه شروع به تولید سلاح‌های هسته‌ای کرد – مسیری که تهران اشاره کرده می‌تواند در پیش بگیرد.
