سرویس خبری ایران من: در برهه‌ای حساس از تاریخ خاورمیانه و در آستانه احتمال بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، نگاه‌ها به نقش آینده او در حل مناقشه اسرائیل و فلسطین دوخته شده است. سابقه متناقض ترامپ – از تدوین مفصل‌ترین طرح صلح دو دولتی تا انتصاب حامیان سرسخت شهرک‌سازی – این پرسش را مطرح می‌کند که کدام ترامپ به کاخ سفید بازخواهد گشت و چه سرنوشتی در انتظار صلح خاورمیانه خواهد بود.
دو چهره متفاوت ترامپ در قبال مسئله فلسطین
آیا بازگشت دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری نویدبخش پایان فشارهای آمریکا بر اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها برای راه‌حل دو دولت است؟ لزوماً نه: این بستگی به این دارد که کدام دونالد ترامپ در کاخ سفید حضور خواهد داشت.
آیا این همان ترامپی خواهد بود که به تازگی مایک هاکابی، حامی الحاق کرانه باختری به اسرائیل را به عنوان سفیر جدید خود در بیت‌المقدس منصوب کرده است؟ یا همان ترامپی خواهد بود که با دامادش جرد کوشنر، مفصل‌ترین طرح راه‌حل دو دولت را از زمان دولت بیل کلینتون تدوین و منتشر کرد؟
درست خواندید، ترامپ از معدود روسای جمهور آمریکا بود که طرحی مفصل برای همزیستی میان اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها ارائه داد. اگر آن ترامپ این طرح را در سال ۲۰۲۵ احیا کند، ممکن است از او به عنوان رئیس‌جمهوری یاد شود که اسرائیل را به عنوان یک دموکراسی یهودی حفظ کرد و به تولد امن یک دولت فلسطینی در کنار آن کمک کرد. اما اگر در مسیری که با نامزدی هاکابی نشان داده شده ادامه دهد، احتمالاً از او به عنوان رئیس‌جمهوری یاد خواهد شد که شاهد پایان اسرائیل به عنوان یک دموکراسی یهودی بود و هرگونه امید به تشکیل دولت فلسطینی را به خاک سپرد. در هر صورت، شاید ترامپ علاقه‌ای به تاریخ یهود یا فلسطین نداشته باشد، اما تاریخ یهود و فلسطین به او علاقه‌مند خواهد بود.
طرح صلح ترامپ: فرصتی برای راه‌حل دو دولت
آخرین باری که با ترامپ صحبت کردم، چهار سال پیش بود که برای تأیید توافق‌نامه‌های ابراهیم تماس گرفت، توافق‌نامه‌هایی که راه را برای صلحی تاریخی میان اسرائیل و امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش هموار کرد. هر چه می‌خواهید درباره ترامپ بگویید (و حرف‌های زیادی برای گفتن هست)، اما او مجذوب بستن معاملات بزرگی است که می‌تواند پیامدهای عمیق و حتی تاریخ‌ساز داشته باشد. اخیراً یک هفته را در اسرائیل و امارات متحده عربی گذراندم و با رهبران سیاسی، نظامی و تجاری، یهودیان و فلسطینی‌ها و اعراب درباره آنچه ترامپ ممکن است این بار در منطقه‌شان انجام دهد، صحبت کردم. فرصت و اشتیاق عظیمی برای یک معامله تحول‌آفرین وجود دارد – البته اگر ترامپ بخواهد به آن دست یابد و تنها اگر آن را درست انجام دهد.
چالش‌های پیش رو و نقش توافق‌نامه‌های ابراهیم
ترامپ نقطه شروعی دارد: طرحی برای راه‌حل دو دولت که در ژانویه ۲۰۲۰ با عنوان “صلح برای شکوفایی: چشم‌اندازی برای بهبود زندگی مردم فلسطین و اسرائیل” منتشر کرد. هیچ یک از طرفین آن را به شکل فعلی‌اش نخواهند پذیرفت، و حمله حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و جنگ متعاقب در غزه هر توافقی را به شدت پیچیده خواهد کرد. اما “چشم‌انداز” در عنوان طرح ترامپ، محرکی برای مذاکرات اسرائیلی-فلسطینی پس از غزه است. این طرح، جامع‌ترین نقشه راه صلحی است که تاکنون برای تشکیل دو دولت مستقل ارائه شده و از زمان طرح کلینتون در ۲۴ سال پیش، هیچ رئیس‌جمهوری چنین طرح مفصلی را به صورت علنی مطرح نکرده است.
این طرح به اسرائیل حق الحاق حدود ۳۰ درصد از کرانه باختری را که اکثریت شهرک‌نشینان یهودی در آن ساکن هستند می‌داد، و باقیمانده آن به یک دولت فلسطینی غیرنظامی در کرانه باختری و غزه اختصاص می‌یافت. ترامپ پیشنهاد کرد که غزه با زمینی از صحرای نِگِو اسرائیل گسترش یابد تا بخشی از سرزمینی را که فلسطینی‌ها از کرانه باختری از دست می‌دهند، جبران کند. این مبادله زمین یک به یک نبود، آنطور که فلسطینی‌ها خواسته بودند – بیشتر شبیه یک به دو بود. این طرحی نبود که من ارائه می‌دادم، و هیچ مشارکت فلسطینی در آن وجود نداشت، اما یک نقطه شروع بود.
و ترامپ پیشنهاد کرد که غزه و کرانه باختری با ترکیبی از جاده‌های روی زمین و تونل‌ها به هم متصل شوند – اما تنها پس از اینکه حماس از رهبری در غزه برکنار شود، همانطور که او در آن زمان اصرار داشت. پایتخت فلسطین در حومه بیت‌المقدس قرار می‌گرفت.
تکرار می‌کنم: طرح ترامپ باید به دلیل پیامدهای ۷ اکتبر تغییر کند. هیچ امکانی برای پذیرش آن به شکل فعلی از سوی هیچ یک از طرفین وجود ندارد. اما این نکته اصلی نیست. نکته این است که این طرح تمام عناصر کلیدی برای شروع مذاکرات را دارد. طرح به هر دو طرف می‌گوید که تنها راه‌حل پایدار باید شامل دو دولت برای دو ملت بومی باشد – با تبادل زمین و ترتیبات امنیتی مورد توافق طرفین که آنها مذاکره خواهند کرد.
آینده صلح خاورمیانه و میراث احتمالی ترامپ
و هرگز فراموش نکنید: طرح ۲۰۲۰ ترامپ اثر انگشت‌های مهمی بر خود دارد. بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر و رون درمر، که در آن زمان سفیر او در آمریکا و اکنون نزدیک‌ترین مشاور اوست، در آن زمان از آن استقبال کردند، اما بی‌بی هرگز رسماً آن را به کابینه‌اش ارائه نکرد. در عوض، همانطور که ترامپ می‌داند، نتانیاهو تلاش کرد فقط بخش‌هایی از سرزمینی را که ترامپ برای اسرائیل تعیین کرده بود، الحاق کند، اما ترامپ مانع او شد. سپس امارات متحده عربی وارد عمل شد و گفت در صورتی روابط خود را با اسرائیل عادی خواهد کرد که نتانیاهو فقط قول دهد به طور یکجانبه کرانه باختری را الحاق نکند.
این نحوه شکل‌گیری توافق‌نامه‌های ابراهیم بود. اما این فقط جایزه تسلی‌بخش بود – البته ارزشمند – نه معامله قرن، که ترامپ به آن چشم داشت.
بنابراین اگر و زمانی که آتش‌بس و تبادل گروگان‌ها در غزه اتفاق بیفتد، امیدوارم ترامپ با دعوت هر دو طرف به کمپ دیوید برای نشست صلح، از این فرصت دوم که تاریخ در اختیار او قرار داده استفاده کند، به طوری که شرط حضور، پذیرش طرح ترامپ به عنوان کف مذاکرات باشد – نه سقف بلکه کف – و آنها می‌توانند از آنجا مذاکره کنند. آیا او برای این کار آماده است؟ نمی‌دانم.
من یقین دارم که با این ابتکار عمل، ترامپ به هر دو طرف نشان خواهد داد که منتظر بازی‌های سیاسی آنها نخواهد ماند. چرا که پایان دادن به این درگیری، پیش از آنکه آمریکا بیش از این در باتلاق جنگ خاورمیانه فرو رود، برای منافع حیاتی ما ضروری است. همه می‌دانیم که ترامپ هم دل خوشی از جنگ‌های خاورمیانه ندارد.
