سرویس خبری ایران من: وقف علمی به عنوان یکی از مهمترین راهکارهای حمایت از توسعه علم و فناوری در جهان شناخته می‌شود. در حالی که بسیاری از دانشگاه‌های معتبر دنیا با پشتوانه موقوفات به فعالیت خود ادامه می‌دهند، در ایران نیز با توجه به پیشینه غنی فرهنگ وقف، توجه به این حوزه می‌تواند نقش مهمی در پیشبرد اهداف علمی کشور داشته باشد.
جایگاه وقف در فرهنگ ایرانی-اسلامی
به گزارش ایران من، «محمدرضا عارف» امروز سه‌شنبه ۴ دی ۱۴۰۳ در جشنواره ملی «نشان نیکوکاری» با بیان اینکه وقف ریشه در فرهنگ ایرانی و اسلامی ما دارد، گفت: انتخاب یک خوب در میان خوبان کار بسیار مشکلی است و من از کسانی که انتخاب نشدند عذرخواهی می‌کنم، اینجا همه خوبان بودند که انگیزه آنان معنوی و خدمت به خدا و خلق خداست.
معاون اول رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه کار خیر ویژگی بارز مردم ایران است و فرد خیر و نیکوکار علاقه‌ای به شناخته شدن ندارد، افزود: قدردانی با هدف تشویق و تکثیر امر خیر لازم و واجب است.
وی با ارائه تحلیلی از هدف وقف‌های ادوار گذشته، تاکید کرد: وقف امری پویاست و متناسب با شرایط زمان انجام می‌شود. ممکن است در مقطعی با بحران کلاس درس روبرو باشیم و لذا باید نهضت مدرسه سازی داشته باشیم که اتفاقا در طول سال‌های گذشته بسیار موفق هم بود.
چالش‌های توسعه علمی و فناوری در ایران
عارف راهبرد انقلاب فرهنگی را آموزش، علم و فناوری دانست و تصریح کرد: قرار بر این بود که در آموزش عالی خود اتکا شویم که به طور طبیعی مقدمه آن آموزش و پرورش بود. ما در اولویت آموزش در قبل از دانشگاه خوب عمل کردیم و در حال حاضر شاخص سوادآموزی مطلوب است اما در بخش دانشگاه و توسعه علم، غیر از خوابگاه سازی که برای خَیِّرین ملموس بود در بخش‌های دیگر موفقیت چندانی نداشتیم.
وی بیان اینکه در شاخص توسعه علم و فناوری باید در افق چشم‌انداز (سال آینده) در جایگاه اول منطقه قرار می‌گرفتیم، گفت: متاسفانه از شاخص‌ها فاصله زیادی داریم و ارزیابی ها نشان می‌دهد که مشکل اول منابع است. سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی براساس برنامه باید ۳.۵ باشد اما در هیچ برنامه‌ای به بیش از یک درصد نرسیدیم. عزم حاکمیت این بود اما از جایگاه‌ها فاصله زیادی گرفتیم.
معاون اول رئیس‌جمهور تاکید کرد: بر این باور بوده و هستیم که مزیت اول ما توسعه منابع انسانی است، جوانان عالم و با انگیزه ما به دانشگاه می‌آیند که در تولید علم نقش داشته باشند ولی نتوانستیم از ظرفیت آنان به درستی استفاده کنیم.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم در آینده هم به این روند ادامه دهیم و تنها به منابع دولتی اتکا کنیم، توفیق چندانی نخواهیم داشت.
اهمیت وقف علمی و مقایسه با کشورهای پیشرفته
عارف با اشاره به اینکه وقف در راه توسعه علم و فناوری و استفاده از فناوری‌های پیشرفته بسیار مهم است، گفت: غرب “وقف علمی” را به خود منصوب می‌کند آن هم بیشتر از قرن نوزدهم به بعد، اما ما شاهد وقف‌های بزرگی پس از ورود اسلام به ایران هستیم. دانشمندان بزرگ ما مثل ابن سینا و فارابی را مطالعه کنید می‌بینید که منابع مورد نیاز خود را از طریق حمایت‌های مردمی تامین می‌کردند.
وی با بیان اینکه “وقف علمی” باید صرف پیشبرد علم و آموزش شود، ادامه داد: تحقیقات و توسعه فناوری‌های پیشرفته که در زندگی روزمره همه انسان‌ها موثر است اما متاسفانه برای فعالیت پژوهشی خود به امکاناتی نیاز دارد که بودجه‌های محدود دولتی یا از آن غافل است و یا امکان تامین آن را ندارد.
معاون اول رئیس‌جمهور مدل‌های وقف را تشریح کرد و افزود: نمونه اول وقف مالی است که بر اساس آن در دنیا صندوق‌های فراوان علمی را می‌بینید که مسئولیت آنان تامین منابع مالی پروژه‌های پژوهشی و عام المنفعه است. وقف معنوی که هدف آن تامین محقق برجسته است که فقط دغدغه علم را دنبال کند. وقف زیرساختی از انواع دیگر وقف است که در ایران به شدت با مشکل مواجه هستیم، حتی در دانشگاه‌های برجسته داخلی درباره زیرساخت‌های تولید علم با مشکل مواجه هستیم.
عارف با اشاره به فعالیت بنیادهای اروپایی، آمریکایی و حتی شرق آسیایی برای جذب منابع مالی برای تولید علمی و فناوری، تاکید کرد: کشورهای اروپایی، آمریکا و کشورهای آسیایی مثل ژاپن و کره جنوبی در وقف علمی پیشتاز هستند. رشد موقوفات در سال ۲۰۲۱ در آمریکا از نظر تعداد موسسات و تشکل‌های خیرخواهانه ۲۰ درصد و از نظر رشد ارزشی ۳۵ درصد بوده است، به عبارت دیگر یک میلیارد و صد میلیون دلار در امور خیریه دانشگاهی صرف شده است. این در حالی است که ۸۳.۷ درصد دارایی‌های دانشگاه‌ها در آمریکا حاصل وقف است.
راهکارهای توسعه وقف علمی در کشور
معاون اول رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه برای استفاده از ظرفیت خیرین باید اقداماتی صورت گیرد، افزود: نقش دولت سیاستگذاری و تعیین راهبردهاست، باید چهارچوب‌های قانونی شفاف برای انجام امور عام المنفعه و مشوق‌های مالیاتی لازم صورت گیرد. باید برنامه ملی برای حمایت از تحقیقات و توسعه علمی با منابع وقفی داشته باشیم و باید همکاری جدی بین خیرین و دولت صورت گیرد.
عارف گفت: اگر در پیاده سازی نظر واقف کوتاهی کنیم آثار مخربی دارد و خدای ناکرده احساس می‌کنند تعهد به درستی انجام نشده است. زمینه کار خیر را خیّر تعیین می‌کند و ما باید تمکین کنیم.
وی ادامه داد: وقتی نوبت اولویت می‌شود باید در چهارچوب اولویت اسناد بالادستی و البته تنگناهایی که داریم، خیرین را ساماندهی کنیم که بهره بیشتری از ظرفیت و توانایی خیرین در به تحقق رسیدن امور داشته باشیم.
