در پی تشدید تنش‌های نظامی در منطقه خاورمیانه، حمله اخیر اسرائیل به سامانه‌های پدافندی ایران، ابعاد جدیدی از رویارویی دو کشور را آشکار ساخت. این رویداد که با واکنش‌های گسترده بین‌المللی همراه شد، پیامدهای مهمی برای امنیت منطقه‌ای و زیرساخت‌های حیاتی ایران به همراه داشته است.
به گزارش مقامات ایرانی و اسرائیلی، حملات اسرائیل سامانه‌های پدافند هوایی پیرامون تأسیسات مهم انرژی را هدف قرار داد، اما از آسیب به خود تأسیسات اجتناب کرد. ایالات متحده از اسرائیل خواسته بود به تأسیسات نفتی و انرژی حمله نکند.
جزئیات و گستره حملات
به گزارش نیویورک تایمز، بر اساس اظهارات سه مقام ایرانی و سه مقام ارشد دفاعی اسرائیل، حملات بامداد شنبه اسرائیل به ایران، سامانه‌های پدافند هوایی مستقر برای حفاظت از چندین پالایشگاه حیاتی نفت و پتروشیمی، و همچنین سامانه‌های محافظت از یک میدان گازی بزرگ و یک بندر مهم در جنوب ایران را منهدم کرد.
به گفته این مقامات، از جمله اهداف مورد حمله اسرائیل، سامانه‌های دفاعی مجتمع گسترده پتروشیمی بندر امام خمینی در استان خوزستان، بندر اقتصادی مهم امام خمینی در مجاورت آن، و پالایشگاه آبادان بود. به گفته این مقامات که یکی از آنها از وزارت نفت ایران است، سامانه‌های پدافند هوایی در استان ایلام، در محل پالایشگاه میدان گازی تنگ بیجار نیز هدف قرار گرفتند.
منابع و اطلاعات محرمانه
مقامات ایرانی و اسرائیلی مطلع از این حملات، با شرط محفوظ ماندن نامشان به تبادل اطلاعات پرداختند.به گفته سه مقام ایرانی، انهدام این سامانه‌های پدافندی موجب نگرانی عمیق در ایران شده است، زیرا در صورت تداوم چرخه انتقام‌جویی میان ایران و اسرائیل، قطب‌های حیاتی انرژی و اقتصادی کشور در برابر حملات آتی آسیب‌پذیر خواهند بود.
تلفات انسانی و برنامه‌ریزی حمله
دو تن از نیروهای جان‌باخته، اهل شهر ماهشهر، نزدیک‌ترین شهر مسکونی به مجتمع پتروشیمی بندر امام خمینی بودند.دو مقام اسرائیلی اظهار داشتند که طرح‌های اولیه که بلافاصله پس از شلیک موج‌های موشک‌های بالستیک ایران به سمت اسرائیل در اوایل مهرماه تدوین شده بود، شامل حمله به اهدافی مرتبط با صنعت انرژی و پروژه هسته‌ای ایران می‌شد.
محدودیت‌های آمریکا و تغییر در برنامه حمله
اما در حین برنامه‌ریزی اسرائیل، ایالات متحده از این رژیم خواست به هیچ یک از تأسیسات انرژی، نفتی یا هسته‌ای ایران حمله نکند، چرا که نگران بود حمله به چنین تأسیسات حیاتی می‌تواند واکنش شدید ایران را در پی داشته باشد، اقتصاد جهانی را متزلزل کند و جنگی فراگیر در منطقه به راه بیندازد که می‌تواند پای ایالات متحده را نیز به میان بکشد. به گفته مقامات اسرائیلی، این رژیم نهایتاً در حملات روز شنبه تصمیم گرفت به سامانه‌های پدافندی اطراف چندین تأسیسات انرژی حمله کند، اما خود تأسیسات را هدف قرار نداد.
واکنش‌های دیپلماتیک
مقامات ایرانی، از جمله عباس عراقچی وزیر امور خارجه، پیش‌تر بارها در گفتگو با رسانه‌ها و در دیدارهای دیپلماتیک با همتایان عرب منطقه‌ای تأکید کرده بودند که زیرساخت‌های انرژی ایران خط قرمز محسوب می‌شود و در صورت هرگونه تعرض، ایران با قاطعیت پاسخ خواهد داد. عراقچی روز شنبه در نامه‌ای به سازمان ملل متحد، خواستار محکومیت اسرائیل شد و حمله این رژیم را “غیرقانونی و تجاوزکارانه” و “ناقض حاکمیت و تمامیت ارضی” ایران خواند.
واکنش نیروهای مسلح و ارزیابی خسارات
نیروهای مسلح ایران روز شنبه در بیانیه‌ای اعلام کردند که حملات اسرائیل سامانه‌های راداری پدافند هوایی در خوزستان، ایلام و تهران را هدف قرار داده و خسارات جزئی به بار آورده است. در این بیانیه تصریح شد که عملیات تعمیر و بازسازی در دست اقدام است و پدافند هوایی ایران در خنثی‌سازی بخش عمده‌ای از موشک‌ها و پهپادهای متجاوز موفق عمل کرده است.
ارزیابی اسرائیل از نتایج حمله
سه مقام اسرائیلی اذعان داشتند که تریلرهای فرماندهی و کنترل، به همراه سامانه‌های راداری، از جمله اهداف مورد اصابت در روز شنبه بودند. بر اساس ارزیابی اسرائیل، این سامانه‌ها به شدت آسیب دیده و از حیز انتفاع ساقط شده‌اند. یکی از این مقامات اظهار داشت که تصاویر ماهواره‌ای پس از حمله نشان خواهد داد که اسرائیل صرفاً باتری پدافند هوایی مجتمع پتروشیمی امام خمینی را هدف قرار داده و از تعرض به مجتمع صنعتی همجوار خودداری کرده است.
مسئله حریم هوایی و نقش آمریکا
نیروهای مسلح ایران در بیانیه خود تأکید کردند که جنگنده‌های اسرائیلی به حریم هوایی ایران تجاوز نکرده و از حریم هوایی عراق اقدام به شلیک موشک و پهپاد کرده‌اند. نیروهای مسلح، ایالات متحده را به سبب اجازه استفاده از حریم هوایی عراق مقصر دانسته و نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد نیز ایالات متحده را به “مشارکت در این جنایت” متهم کرد.مقامات آمریکایی اظهار داشتند که ایالات متحده هیچ نقشی در حملات اسرائیل علیه ایران نداشته است.
تصمیم‌گیری و واکنش رهبری ایران
شورای عالی امنیت ملی ایران روز شنبه نشست فوق‌العاده برگزار کرد و فرماندهان نظامی، اعضا را در جریان ابعاد خسارات و اهداف مورد تهاجم قرار دادند. به گفته سه مقام ایرانی، شورا پیرامون نحوه پاسخگویی ایران به تبادل نظر پرداخت اما هنوز به جمع‌بندی نهایی نرسیده است.آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، به عنوان فرمانده کل قوا اختیار صدور فرمان حمله به اسرائیل را دارا می‌باشند. انتظار می‌رود ایشان روز یکشنبه درباره این تهاجمات موضع‌گیری علنی نمایند.
تخریب سامانه‌های پدافندی پیشرفته
به گفته مقامات ایرانی و اسرائیلی، علاوه بر هدف قرار دادن سامانه‌های دفاعی پیرامون تأسیسات انرژی، حملات اسرائیل عملاً چهار سامانه پدافند هوایی اس-۳۰۰ را که ایران از روسیه خریداری کرده بود، از کار انداخته است. اسرائیل یکی از این سامانه‌ها را در فروردین ماه طی حمله به یک پایگاه نظامی در استان اصفهان و سه مورد دیگر را روز شنبه در فرودگاه بین‌المللی امام خمینی تهران و پایگاه موشکی ملارد در حومه پایتخت منهدم کرد.
تحلیل‌های کارشناسی و پیامدهای راهبردی
علی واعظ، مدیر بخش ایران در گروه بین‌المللی بحران اظهار داشت: “به نظر می‌رسد این حملات پیش‌درآمدی برای یک عملیات گسترده‌تر علیه زیرساخت‌ها و حتی تأسیسات هسته‌ای ایران باشد. ایران در حال حاضر توان جایگزینی این سامانه‌ها را در بازه زمانی کوتاه‌مدت ندارد و همین امر کشور را در برابر تبادل آتش احتمالی در آینده به شدت آسیب‌پذیر می‌کند.”
خسارات وارده به مراکز نظامی و موشکی
به گفته مقامات ایرانی و اسرائیلی، علاوه بر سامانه‌های پدافند هوایی، سه پایگاه اصلی ساخت موشک متعلق به سپاه پاسداران – فلق، شهید قدیری و عبدالفتح – نیز مورد اصابت قرار گرفتند. همچنین سایت‌های نظامی پرچین و پرند نیز هدف حملات پهپادی قرار گرفتند.
مقامات اسرائیلی مدعی شدند این حملات توانمندی موشکی ایران را با وقفه مواجه کرده است، اما مقامات ایرانی این ادعا را رد کرده و تأکید داشتند که خسارات جزئی بوده و این عقب‌نشینی‌ها موقتی است.
اهمیت اقتصادی تأسیسات هدف قرار گرفته
تأسیسات انرژی که سامانه‌های دفاعی آنها مورد تهاجم قرار گرفت، برای اقتصاد تحت فشار ایران که سال‌هاست با تحریم‌های آمریکا، تورم و چالش‌های متعدد دست و پنجه نرم می‌کند، از اهمیت حیاتی برخوردار هستند. استان خوزستان در جنوب ایران، قطب اصلی میادین نفت و گاز کشور به شمار می‌رود. مجتمع پتروشیمی بندر امام بزرگترین مجتمع از این دست در ایران است که سالانه میلیون‌ها تن فرآورده‌های نفتی برای صادرات تولید می‌کند. پالایشگاه آبادان به عنوان بزرگترین پالایشگاه نفت ایران در حاشیه خلیج فارس، ظرفیت پالایش روزانه ۳۶۰ هزار بشکه نفت خام را داراست.
پیشینه درگیری و چرخه تقابل
هدف قرار دادن سامانه‌های پدافند هوایی اطراف تأسیسات انرژی توسط اسرائیل، مشابه حمله فروردین ماه این رژیم بود که طی آن سامانه راداری یک سیستم پدافند هوایی اس-۳۰۰ در نزدیکی نطنز، شهری در مرکز ایران که برای برنامه هسته‌ای کشور اهمیت راهبردی دارد، را هدف قرار داد. حمله فروردین ماه در واکنش به شلیک صدها فروند موشک و پهپاد ایران به سمت اسرائیل صورت گرفت که خود پاسخی به حمله هوایی اسرائیل به مجتمع سفارت ایران در دمشق بود.
این حملات نشان‌دهنده مرحله جدیدی در تقابل ایران و اسرائیل است که با هدف قرار دادن زیرساخت‌های دفاعی به جای تأسیسات اصلی، می‌تواند تأثیرات راهبردی بلندمدتی بر توان دفاعی ایران داشته باشد. واکنش ایران به این حملات و تصمیمات آتی رهبران دو کشور می‌تواند مسیر تحولات منطقه را تعیین کند.
