سرویس خبری ایران من: در شرایطی که مذاکرات هستهای و روابط بینالمللی ایران در مرحله حساسی قرار دارد، دیدگاههای رسمی مقامات ارشد وزارت امور خارجه از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این مصاحبه جامع، سخنگوی وزارت امور خارجه به تشریح مواضع اصولی ایران در قبال مسائل کلیدی از جمله برجام، روابط با اروپا و موضوع اوکراین میپردازد. این گفتگو که در دفتر روزنامه ایران انجام شده، نگاهی عمیق به چالشهای پیش رو و راهکارهای دیپلماتیک برای حل آنها میاندازد.
دیدگاه ایران درباره مذاکرات و روابط با اروپا
به گزارش ایران من، سخنگوی وزارت امور خارجه با بیان اینکه برای رفع تحریمها از هیچ تلاشی فروگذاری نخواهیم کرد، گفت: ما در مقاطع مختلف زمانی گفتیم که حاضریم صحبت کنیم، به شرط اینکه طرف مقابل جدیت داشته باشد. مذاکره چیزی نیست که یک طرف بخواهد برایش التماس کند بلکه باید به صورت منطقی و کاملاً معقول جریان پیدا کند. این روندی است که الان حاضریم آن را طی کنیم؛ یعنی اعتمادسازی در مورد برنامه صلحآمیز هستهای ایران در ازای رفع همه تحریمهای غیرقانونی و ظالمانهای که در این سالها علیه ایران اعمال شده است.
با اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه در دفتر روزنامه ایران به گفتوگو نشستیم؛ گفتوگویی که انتظار میرفت بهدلیل پیچیدگیهای خاص حوزه سیاست خارجی و حساسیتهای حاکم بر اطلاعرسانی در این عرصه ملاحظات خاص خود را داشته باشد. خاصه اگر مصاحبه شونده در مقام سخنگویی وزارت امور خارجه، مأمور به موضعگیری و تحلیل ابعاد وقایعی باشد که هر نکته آن به سرعت در صدر اخبار جهان مینشیند. با این حال سخنگوی کارآزموده دستگاه دیپلماسی که تجربه پرباری از مأموریت در مسئولیتهای مهم از جمله کمیته حقوقی مجمع عمومی سازمان ملل تا نمایندگی ایران در دفتر این سازمان در ژنو را در کارنامه دارد، کوشید با رعایت مصالح و ملاحظات، پرسشهای «ایران» را بیپاسخ نگذارد. حضور صمیمانه او در تحریریه با گفتوگو درباره روند گفتوگوهای ایران و اروپا همراه شد؛ با دقت خاصی سؤالات را شنید و هیچکدام را بیپاسخ نگذاشت. به گفته او تنشزدایی با اروپا، حل پرونده برجام و ارتقای جایگاه منطقهای و بینالمللی ایران در زمره اهداف مهمی است که وزارت امور خارجه در بحبوحه بحرانهای متوالی منطقه و جهان مأمور به انجامش شده است. او از احتمال پاسخ سخت ایران به غرب در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه هم گفت؛ هشداری که در نشست اخیر ژنو به تروئیکای اروپایی داده شده است.
چالشهای برجام و نقش آمریکا
یکی از پروندههای مهمی که دولت چهاردهم در سیاست خارجی پیش روی خود میبیند، مدیریت بحرانی است که در سالهای اخیر میان تهران و پایتختهای اروپایی اوج گرفته است. درحالی که پرونده مذاکرات هستهای همچنان در بنبست قرار دارد، تنشهای برآمده از سناریوی شریکسازی ایران در جنگ اوکراین هم بر شمار موضوعات اختلافی افزوده است. پیشتر جنابعالی اشاره داشتید که تهران آماده است ابهامات ادعایی درباره نقش ایران در جنگ اوکراین را از مسیر «گفتوگو» و نه «مذاکره» برطرف کند. به نظر میرسد تهران و تروئیکای اروپایی در سه دور نشستی که در نیویورک و ژنو طی ماههای اخیر از سر گذراندهاند، پیرامون این مهم به گفتوگو نشستهاند. این گفتوگو تا چه اندازه توانست طرفهای مقابل را درباره ادعای خود پیرامون اوکراین قانع کند؟
شروع گفتوگوهای ژنو ابتکار ما بود. این گفتوگوها از مدتها پیش به دلیل سوء محاسبه طرفهای اروپایی متوقف شده بود؛ ولی نهایتاً بعد از شروع به کار دولت چهاردهم از فرصت شرکت وزیر امور خارجه در اجلاس سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل برای ازسرگیری آن استفاده شد. نشست نیویورک نوعی تبادل نظر در مورد موضوعات گفتوگو بود؛ یعنی با یکدیگر درباره تعیین موضوعات گفتوگو صحبت کردیم. پرونده مذاکرات هستهای، تحولات منطقه از جمله غزه، جنگ اوکراین و سایر مباحثی که طرفین نسبت به آن موضع یا مشترکاً به آن علاقه دارند یا مورد نگرانی مشترکشان است، از جمله این موضوعات بود. همه مسائل مطرح شده در دور دوم و سوم ژنو در همان جلسه نیویورک هم مطرح شده بود. انتظار نمیرفت که در این نشستها نتیجه قطعی حاصل شود اما فرصتی بود تا هر دو طرف نسبت به مواضع و دیدگاههای یکدیگر درباره یک موضوع خاص به آگاهی برسند.
موضع ایران در قبال بحران اوکراین
از آنجایی که اساساً فلسفه تشکیل گروه سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا بحث هستهای بود، سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس به همراه اتحادیه اروپایی طرفهای مذاکرهکننده برجام محسوب میشوند و کماکان از لحاظ حقوقی بخشی از برجام هستند. موضوع هستهای از طرف آنها و موضوع رفع تحریمها از طرف ما، بحث ثابت دو طرف است. انتظار نمیرفت طرفین در این سه دور گفتوگو درباره اقداماتی که برای رسیدن به این اهداف باید انجام دهند، به یک جمعبندی مشخص برسند. مطالبه ما و طرف مقابل مشخص است اما جزئیات کار نیازمند بحثهای کارشناسی طولانیتری است. نکته مثبت و مهم این است که طرفین درباره به نتیجه رساندن موضوعات از مجرای دیپلماتیک و گفتوگو اجماع دارند. ما منتظر هستیم که این کشورها در درون خود نیز به یک جمعبندی مشخصی برسند. در همین راستا ظرف دو الی سه هفته آینده احتمالاً دور دیگری از گفتوگوها برگزار خواهد شد که زمان و مکان آن بعداً بین دو طرف تنظیم خواهد شد.
آینده مذاکرات هستهای و رفع تحریمها
در مورد اوکراین مشکل این است که طرفهای اروپایی از همان ابتدا بر اساس یکسری زمینههای منفی ذهنی، اتهامهایی را مطرح کردند. هیچیک از این اتهامها واقعاً ثابت نشده جز اینکه بله، ایران رابطه خوبی با روسیه دارد. امضای توافقنامه اخیر میان تهران و مسکو واکنشی را در برخی از طرفهای اروپایی ایجاد کرد و حداقل با اطمینان میتوان گفت که در رسانههایشان این نگاه منفی شکل گرفت که گویا معاهده ایران و روسیه نشانهای است از اینکه دو کشور به سمت نوعی ائتلاف علیه طرفهای ثالث میروند.
اما این اتهامها بیاساس است. موافقتنامه شراکت راهبردی ایران و روسیه علیه هیچ طرفی نیست؛ بلکه معاهدهای کاملاً شفاف است که عمدتاً حوزههای متنوعی مانند اقتصادی، محیط زیست، بهداشت و درمان، انرژی و انرژی تجدیدپذیر را شامل میشود. محتوای این توافقنامه کاملاً منطبق با تعهدات حقوق بینالملل و منشور ملل متحد است.
چالشهای هستهای و سازوکار ماشه
با وجود تمایلی که طرف اروپایی برای گفتوگو با خود نشان داده اما به نظر میرسد تصمیم شان برای فعال کردن سازوکار ماشه جدی است. شنیده شده است ایران در نشست اخیر ژنو به طور صریح هشدار داده که اگر این اتفاق بیفتد، ممکن است ایران در دکترین هستهای خود تجدید نظر کند یا از NPT خارج شود. آیا تأیید میکنید که چنین هشداری در ژنو داده شده است؟
سیاست هستهای ما بر اساس فتوای مقام معظم رهبری و محاسبات بسیار روشن نظامی خودمان این بوده که تسلیحات کشتار جمعی در راهبرد دفاعی ما جایی ندارد. این را بارها گفتهایم. نکتهای که در رابطه با بحث سازوکار «ماشه» مطرح کردیم این بود که نباید طرفهای غربی آن را به عنوان یک ابزار فشار و تهدید علیه ما به کار ببرند؛ زیرا قطعاً برای خودشان بحران جدیتری ایجاد خواهند کرد. متوسل شدن به این ابزار ما را به این نتیجه میرساند که دیگر هیچ معنا و مفهومی برای مذاکره وجود ندارد. همچنین بازگرداندن تحریمها طبق این سازوکار، به معنای این خواهد بود که قطعنامههای لغو شده شورای امنیت مجدداً احیا شوند. این هم کاملاً غیر معقول، غیرمنطقی و نشدنی است؛ زیرا آن قطعنامهها مطالباتی داشته که هم زمانش گذشته و هم اینکه اصلاً در رابطه با برنامه هستهای ما هیچ کاربردی ندارد. تنها خاصیتش این خواهد بود که شما طرف مقابلتان را تحریک خواهید کرد تا به این نتیجه برسد که وارد یک فاز و نگاه دیگر نسبت به اصل موضوع شود.
در چنین وضعیتی، ادامه حضور ما در بعضی از اسناد بینالمللی مثل NPT دیگر بیمعنا خواهد بود. ما از قبل، این موضوع را اعلام کرده بودیم و طبیعی است که خوشایند طرفهای مقابل قرار نگیرد؛ ولی موظف بودیم که حرفمان را خیلی سریع به طرفهای مقابل بیان کنیم.
روابط با آمریکا و مذاکرات بینالمللی
یک پای اصلی این پرونده پرمناقشه امریکاست. دولت «ترامپ» تا الان نسبت به تصمیم اروپاییها درباره «ماشه» موضعگیری نکرده و در عین حال تأکید داشته که به نشستهای ژنو چشم دوخته است تا بر اساس آن، راهبرد خود را درباره تفاهم با ایران مشخص و اعلام کند. وزیر خارجه جدید امریکا هم از ضرورت تبادل امتیاز واقعی با ایران سخن به میان آورده است. ارزیابی شما از این مواضع چیست؟
من نمیتوانم پیشگویی کنم که طرفهای مقابل چه کار خواهند کرد، اما آنچه مشخص است این است که امریکا اصلاً عضو برجام نیست تا بخواهد از سازوکار «ماشه» استفاده کند. طرفهای حاضر در برجام مشخص هستند و ما هیچ دلیل و مبنای منطقی و قانونی برای اینکه این سازوکار فعال شود نمیبینیم. اگر طرفی واقعاً خواهان کاهش تنش باشد، قطعاً سراغ چنین ابزارهایی نخواهد رفت. بنابراین ما کاملاً تحولات را با صبر رصد میکنیم و در عین حال همه احتمالات را از قبل مرور و برنامهریزی کردهایم و با تمام توان برای هر مسیر و گزینهای آماده هستیم.
تحولات منطقهای و روابط با همسایگان
به گزارش ایران من، همزمان با انتخاب آقای «ترامپ» در انتخابات ریاست جمهوری امریکا اخبار متعددی مبنی بر فعال شدن کانالهای میانجیگری میان ایران و امریکا به گوش میرسد. حتی مباحثی هم درباره احیای کانال «مسقط» که سال گذشته میان دولت سیزدهم و دولت آقای «بایدن» جریان داشت، مطرح است. آیا اساساً پیامی میان تهران و دولت ترامپ رد و بدل شده است؟
انتشار گمانهزنیهای رسانهای درباره اینکه فلان مقام خارجی یا فلان مقام منطقه از طرف امریکا به ایران یا بالعکس حامل پیامی بوده است، سابقه طولانی دارد که با توجه به ماهیت روابط ایران و امریکا این بحثها به صورت ادواری تکرار شده است؛ یعنی هر مقامی که به ایران سفر میکند، در رسانهها اینطور القا شده که گویا حامل پیامی بوده است. نکتهای که مشخص است اینکه مجرای رسمی رد و بدل پیام بین ایران و امریکا همان دفتر حفاظت منافع امریکا (سفارت سوئیس) است. این مسیر بسیار روشن و تثبیتشدهای است؛ به نوعی که از ۴۰-۳۰ سال قبل و از زمانی که این دفتر تأسیس شد تا الان کارکرد خاص خود را داشته است. اگر طرفین تمایلی به رد و بدل پیام رسمی داشته باشند، حتماً از این طریق اقدام خواهند کرد.
آیا اخیراً از طریق کانال حافظ منافع پیامی از سوی رئیسجمهوری جدید امریکا به ایران منتقل شده است؟
انتقال پیام و اینکه یک طرف خارجی به عنوان بخشی از بحث خود در مورد موضوعات منطقه صحبت کند یا احیاناً ایدهای ابتکاری یا توصیهای داشته باشد، رخداد عجیبی نیست. طبیعی است که کشورهای منطقه بهخصوص کشورهای دوست با توجه به دغدغههایی که دارند، نکات را مطرح کنند و حرفهایی بزنند و حرفهایی بشنوند؛ ولی به این معنا نیست که بگوییم پیام خاصی از طرف کسی، گروهی یا دولت خاصی آوردهاند.
تا الان بر اساس نشانهها، فرامین ترامپ در روز اول ریاستجمهوریاش و مواضعی که در گفتوگوهای پس از مراسم تحلیف درباره ایران مطرح کرده است، زمینهای برای شکلگیری مذاکره با امریکا میبینید؟
من فقط میتوانم این را بگویم که ما عملکردها را با دقت رصد میکنیم و بر اساس عمل طرفهای مقابل، سیاستها و اقدامات خود را تنظیم میکنیم.
علاوه بر پرونده هستهای، تحولات خاورمیانه و چالشهای پیش روی کشور در این منطقه نیز از دیگر موضوعات مهم در دستورکار سیاست خارجی است. در همین رابطه دیدگاههایی در نقد عملکرد دستگاه دیپلماسی نسبت به اتفاقات جاری از جمله موضوع سوریه مطرح است؛ اینکه از کنشگری فعالانه فاصله گرفته است و دست پایین را در تحولات حاکم دارد.
ما به هیچ عنوان دست پایین را نداریم و این را به شما اطمینان میدهم. قدرت و جایگاه جمهوری اسلامی ایران به نحوی است که هیچ وقت در موضع ضعف نبوده و نخواهد بود. هنر هر کشور و نظام حکمرانی این است که با توجه به تحولات و مقتضیات زمانی و مکانی، برای حراست از منافع ملی و حفظ و تأمین امنیت ملی، تصمیم مناسب را اتخاذ کند. این روندی بوده که ما در یک محیط دائماً متغیر مانند غرب آسیا باید انجام میدادیم. تحولات در دهههای اخیر بسیار سریع، سیال و مدام در حال تغییر بوده است. رویداد سوریه اولین تغییر نبوده و آخرین هم نخواهد بود. ما با این فراز و فرودها در مقاطع مختلف مواجه بودهایم؛ دیگران هم با آن مواجه بودهاند. بنابراین نباید تحولات منطقهای را به صورت مقطعی ببینیم. با تحول در یک یا چند کشور، دنیا به آخر نمیرسد. ما یک کشور ریشهدار با قدمت طولانی هستیم؛ سابقه دیرینه و تجارب حکمرانی فوقالعاده طولانی و متنوع داریم. یاد گرفتهایم که چگونه در بطن این طوفانها و تلاطمها هم خودمان را حفظ و هم منافع ملی کشورمان را تأمین کنیم. در بعضی مواقع شما باید با صبر و متانت تحولات را ببینید، از اتفاقات گذشته عبرت بگیرید و همیشه به خاطر داشته باشید که خیلی از اتفاقات در مقاطع مختلف زمانی باید دوره خود را بگذراند. در این شرایط باید از هرگونه شتابزدگی یا اهمال پرهیز کرد؛ یعنی باید با دقت مسائل و تحولات را دید و با یک نگاه آیندهنگرانه و جامع، بررسی و برای آن برنامهریزی کرد. این کاری است که ما در این برهه زمانی در جنبههای مختلف به آن مشغول هستیم و دستگاه دیپلماسی هم به نوبه خود با توجه به درسهایی که از این تحولات گرفته است، کار خود را انجام میدهد.
وضعیت نمایندگیهای دیپلماتیک
درباره تعیینتکلیف سفارتخانههایی که بدون سفیر ماندهاند، بفرمایید؛ از جمله دو سفارتخانه مهم ما در لندن و برلین. بهرغم مشغله شدید وزارت امور خارجه در دو سه ماه اخیر و اینکه هم شخص وزیر و هم مجموعه معاونتها درگیر موضوعات روز بودند، باور داشتیم امور سفارتخانهها و نمایندگیهای دیپلماتیک و کنسولیمان باید به صورت منظم و خیلی روان انجام شود و از موضوع انتخاب سفرا برای سفارتخانههایی که دوره مأموریت نمایندگانمان تمام شده است، غافل نبودیم. در رابطه با سفارت ما در انگلیس، آقای دکتر موسوی که الان مدیرکل حقوق بینالمللی هستند بزودی به این کشور اعزام میشود. همه کارها انجام شده است. ایشان هم در حوزه حقوقی سابقه طولانی دارد و پیشتر مدتها در سفارتمان در انگلیس مأمور بودند.
کارهای مربوط به اعزام آقای نیلی احمدآبادی به عنوان سفیر در آلمان و نیز کارهای اداریاش در حال انجام است. در رابطه با اتریش آقای اشراق جهرمی به عنوان سفیر آغاز به کار کردهاند. درباره بقیه سفرایی هم که در آستانه پایان مأموریت هستند، با سرعت خوبی جایگزینها مشخص شدهاند و امیدواریم بین پایان مأموریت سفیر و شروع به کار سفیر بعدی خیلی فاصله نیفتد.