سرویس خبری ایران من: روابط ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اهمیت ویژه‌ای یافته است. مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا این روابط را تحت تأثیر قرار داده‌اند. نقش آژانس در این مذاکرات حساس است. همکاری متقابل می‌تواند به نتایج مثبت منجر شود.
تحولات روابط ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
به گزارش ایران من، روند همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، متاثر از گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران و آمریکا، شتاب بیشتر و به همان نسبت هم شرایط حساس‌تری یافته است. همزمان با ادامه روند مذاکرات ایران و آمریکا، رویکرد این نهاد به پرونده هسته‌ای ایران می‌تواند شرایط را هم تسهیل کند و هم دشوار.
سفر اخیر مدیرکل آژانس به ایران و نتایج آن
سفر برنامه ریزی شده رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران، در ۲۷ فروردین سال جاری و پیش از آغاز دور دوم مذاکرات دوجانبه ایران و آمریکا، در کنار دیدارها و رایزنی‌های وی با مقامات ایرانی به یک تصمیم دیگر هم منجر شد. این تصمیم، حضور کارشناسان و هیأت فنی این نهاد در ایران بود.
ماسیمو آپارو معاون پادمانی آژانس، در همین راستا ۷ اردیبهشت در رأس هیاتی وارد تهران شد. او ۸ اردیبهشت با بهروز کمالوندی معاون امور بین‌الملل و حقوقی سازمان انرژی اتمی دیدار کرد.
طرفین طی این دیدار مباحث فنی و پادمانی را مورد بحث و تبادل نظر قرار دادند. آنها ضمن بررسی تمامی مباحث فی‌مابین، از جمله موضوعات باقیمانده پادمانی، درخصوص روش پیگیری مسائل و نیز ادامه گفت‌وگوها و اجرای تفاهمات حاصله به توافق رسیدند.
اسماعیل بقائی سخنگوی وزارت امور خارجه محور گفت‌وگوهای کارشناسان و مسئولان ایرانی را فنی عنوان کرد. او یکی از موضوعات مورد بحث در این رایزنی‌ها را مسائل پادمانی دانست و تاکید کرد که برای ایران مهم است که آژانس به دور از فشارهای سیاسی، وظایف فنی خود را ایفا کند.
همزمان با حضور هیأت فنی آژانس در ایران، مدیرکل این نهاد، در کنفرانس خبری مشترک با ژان نوئل بارو وزیر خارجه فرانسه درباره حضور بازرسان آژانس در ایران اظهاراتی را مطرح کرد. گروسی گفت: «بخش زیادی از دید و اشرافی که قبلاً داشتیم، اکنون از دست رفته است. بنابراین، تأیید اینکه همه چیز در وضعیت خوبی قرار دارد، در حال حاضر بسیار دشوار است. در لحظه بسیار حساسی قرار داریم و شاید فقط چند هفته فرصت داشته باشیم تا به توافقی عملی و قابل اجرا برسیم».
گروسی همچنین در این نشست مدعی شد که هرگونه توافق میان ایران و آمریکا باید به تایید آژانس برسد؛ در غیر این صورت یک سند بی‌اعتبار خواهد بود. سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه در واکنش به این اظهارات مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یادآور شد که «فعلا آژانس نقشی در مذاکرات ندارد» اما راستی‌آزمایی هسته‌ای هر توافق احتمالی ایران و امریکا با این نهاد خواهد بود.
تناقض در اظهارات مدیرکل آژانس
رسانه‌های جهان در هر نشست خبری یا اظهارنظر منتشر شده از سوی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گفته‌های او را منتشر می‌کنند و مورد تحلیل قرار می‌دهند. این گفته‌ها تقریبا تکراری است و نوعی تناقض در آن دیده می‌شود.
گروسی در ابتدای هر گفته‌ای تأکید می‌کند که تهران سلاح هسته‌ای ندارد. او تصریح می‌کند که مسیر طی شده از سوی تهران هم منجر به تولید آن نخواهد شد. با پایان این جمله اما مدیرکل بار دیگر کاهش دسترسی آژانس به تأسیسات هسته‌ای را مطرح می‌کند. او نگرانی‌هایی را درباره فعالیت‌های ایران ابراز می‌دارد.
این تناقض ریشه در دو عامل دارد: ابتدای آن واقعیات پرونده هسته‌ای ایران است و انتهای آن نتیجه هراس‌آفرینی اسرائیل است.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از زمان آغاز مسئولیت خود ادعاهایی را مطرح کرده است. او پس از پایان هر دیدار از تهران این ادعاها را با یک محور اما با ادبیات و بهانه‌های مختلف تکرار می‌کند. این محور مشترک، عدم پیشرفت در همکاری ایران و آژانس در حوزه‌های مختلف است. این حوزه‌ها از تعداد بازرسان تا اجرای پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) را شامل می‌شود.
مجموع این ادعاها وقتی در کنار رفتار مثبت ایران و همکاری گسترده تهران قرار می‌گیرد، بیش از پیش سیاسی بودن آن را آشکار می‌سازد. جمهوری اسلامی ایران در طول سال‌های گذشته و به منظور نمایش حسن‌نیت خود اجازه دسترسی به برخی سایت‌های هسته‌ای مهم خود را به آژانس داده است. ایران نظارت‌های بی‌سابقه‌ای را پذیرفته است.
مقامات ایران و مسئولان سازمان انرژی اتمی بارها تأکید کرده‌اند که تعاملات ایران بر اساس NPT است. آنها همچنین اعلام کرده‌اند فشارهای اعمال شده بر ایران برای اجرای چیزی فراتر از آن از سوی ایران پذیرفتنی نیست. دلیل آن این است که تهران پیش از این و در دوره اجرای برجام این خواسته‌ها را پذیرفته اما از طرف مقابل جز بدعهدی، دستاورد دیگری ندیده است.
مسئولیت آژانس در مقطع حساس کنونی
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، با هر نوعی از رویکرد به برنامه هسته‌ای ایران در طول سال‌های گذشته، امروز در نقطه‌ای قرار دارد که تکرار آن رویکرد پیشین می‌تواند، مسئولیت فنی و حقوقی این نهاد بین‌المللی را در جهان با مخاطراتی روبرو کند. این امر می‌تواند اعتبار آن را به عنوان ناظری بی‌طرف زیر سوال ببرد.
واقعیت آن است که نحوه ایفای نقش در سریال مذاکراتی ایران و آمریکا، از سوی کشورها و نهادهای ثالث اهمیت ویژه‌ای دارد. این نقش‌آفرینی هم می‌تواند روند این گفت‌وگوها را مثبت کند و حصول نتیجه را تسریع نماید. هم می‌تواند به عنوان سدی در مسیر آن قرار گیرد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از مهمترین این نهادها است. این نهاد به واسطه مسئولیت و نقش حساس خود می‌تواند زمینه‌ساز توافقی تازه میان ایران و آمریکا شود. همچنین می‌تواند بسترهای هرگونه توافقی را از بین ببرد.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی است که برای دستیابی به توافق با ایران، چند هفته بیشتر فرصت نیست. او دلیل مشخصی درباره چرایی این شتاب و بازه زمانی ارائه نمی‌کند.
میان ایران و آژانس گفت‌وگوهای پادمانی در جریان است. بر اساس ادعاهای مطرح شده در گزارش‌ها؛ مکان‌های اعلام نشده غنی‌سازی، وجود اورانیوم فلزی و تعداد بازرسان از مهمترین چالش‌های میان ایران و آژانس است. ایران ریشه این چالش‌ها را نه فنی و حقوقی بلکه سیاسی می‌داند.
این دو نگاه باید به نقطه تلاقی برسند. آنها باید به نتیجه‌ای مشخص و شفاف برسند و به نگرانی‌های هر دو طرف پاسخ دهند.
حساس بودن مقطع امروز که از سوی گروسی مورد اشاره قرار گرفته، از طرف جمهوری اسلامی ایران هم تأیید و تأکید شده است. ایران امیدوار است آژانس یا هر نهاد و کشور دیگری ضرورت حضور و ایفای نقش در این مقطع حساس را درک کنند.
مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا در صورت تداوم و موفقیت، به گفته وزیر امور خارجه به یک توافق احتمالی ختم خواهد شد. پس از آن نقش آژانس برای ارزیابی و راستی‌آزمایی آغاز خواهد شد. این دقیقا زمانی است که تهران به نگاه و رویکردی فنی و نه سیاسی از آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای نیاز دارد.
نگاه بی‌طرفانه و فنی این نهاد به فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌تواند توافق احتمالی را به یک سند اجرایی تبدیل کند. از سوی دیگر اما اگر رویکرد آژانس مانند دوره صدور قطعنامه در نوامبر ۲۰۲۴ (آذر ۱۴۰۳) بر همان شیوه پیشین باشد، فرصت ایفای نقشی سازنده از سوی این نهاد سلب خواهد شد.
گزارش هیأت‌های کارشناسی و فنی آژانس و نیز گزارش جامعی که گروسی باید تا پایان بهار امسال به شورای حکام ارائه کند، اهمیت ویژه‌ای دارد. این گزارش‌ها می‌توانند آینده مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا را تحت تاثیر قرار دهند. همچنین می‌توانند توافق هسته‌ای برجام را متأثر سازند.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید در مقطعی که به اذعان مدیرکل آن حساس است، ضروریات را درک کند. این نهاد باید در همین راستا گام بردارد.
